Mazury

	Mazury; Mazurÿ
	Lokalizacja
	Flaga
	Informacje
Państwo	Polska
Stolica	Ełk
Liczba ludności
Język	polski
Kod samochodowy	N
	Strona internetowa

Mazury (hist. Mazowsze Pruskie, Mazury Pruskie, maz. Mazurÿ, niem. Masuren) – region etnograficzny i geograficzny w północno-wschodniej Polsce, będący częścią Prus. Główną grupą etnograficzną regionu są Mazurzy.

Nazwa edytuj

Jan Grzenia podaje, że rzeczownik Mazur pochodzi od przedrostka maz- (brudzić, smolić, mazać) – pierwotnie słowo maź, oznaczało smołę i dziegieć, pochodzi od zamieszkujących tutejsze lasy smolarzy – do którego dodano przyrostek -ur. Wyraz Mazury, który stanowi liczbę mnogą, był znany dopiero od XV wieku.

Trzeba podkreślić, że Mazurami, czy też częściej Mazurami pruskimi (które to określenie pojawiło się dopiero w XIX wieku), nazywano osadników z Mazowsza i ich potomków, którzy zasiedlali te tereny od XIV wieku. Jednocześnie określenie Mazur odnosiło się do rdzennych mieszkańców Mazowsza.

Historia edytuj

Najstarsze odkryte osadnictwo na ziemiach mazurskich datowane jest na okres między XIII a V wiekiem p.n.e. (ślady kultury łużyckiej). W okresie około VI wieku p.n.e. można mówić o osadniczej kulturze kurhanów zachodniobałtyckich, której ślady pozostały m.in. na terenie dzisiejszego powiatu gołdapskiego. Z pierwszych stuleci n.e. pozostały ślady tzw. pogermańskiej kultury wielbarskiej. Około VI wieku n.e. wytworzyły się trzy większe wspólnoty plemienne: zespół galindzki, jaćwieski i estyjski.

Tereny Mazur w latach wczesnego średniowiecza zamieszkiwały plemiona pruskie, takie jak:

Bartowie – zamieszkiwali okolice dzisiejszego Kętrzyna
Galindowie – zamieszkiwali prawie cały środkowy obszar dzisiejszych Mazur
Sasinowie – występowali na zachodnich terenach Mazur
Jaćwingowie – zamieszkiwali okolice dzisiejszego Ełka i Olecka

Plemiona te nigdy tworzyły jednolitego państwa i w XIII wieku nie były w stanie przeciwstawić się militarnej sile Krzyżaków. Jednocześnie odbywały się także misje chrystianizacyjne (m.in. biskupa Chrystiana), ale większy, zgubny dla Prusów wpływ miały działania wojenne. Po upadku powstań Prusów w 1283 ziemie zostały opanowane przez zakon.

Tereny współczesnych Mazur, zasiedlone osadnikami, w tym również mazowieckimi, podobnie jak sąsiednia Warmia stały się areną starań o uniezależnienie od zakonu krzyżackiego. W 1440 roku zawiązano Związek Pruski, który odegrał znaczącą rolę w tych staraniach, również militarnych, w kolejnych latach, niemniej jednak po wojnie trzynastoletniej i pokoju toruńskim w 1466 roku ziemie te pozostały w granicach Państwa Zakonnego. W 1525 roku weszły z kolei w skład wasalnych wobec Polski Prus Książęcych, co po sekularyzacji i procesie reformacji przesądziło o ewangelickim charakterze ludności.

Prusy Książęce pod panowaniem Hohenzollernów rychło podjęły starania o uniezależnienie się od Polski, niemniej jednak utrzymywano prawa językowe osadników polskich, zapewniając im opiekę religijną czy szkolnictwo, szczególnie w większych miastach, np. Ełku. Udziałem mieszkańców Mazur stały się ciężkie wydarzenia wojenne w XVII wieku, szczególnie najazdy tatarskie w epoce potopu szwedzkiego. Wydarzenia tamtego okresu przesądziły też o uwolnieniu się państwa pruskiego od brzemienia lennego, a wkrótce do koronacji króla Prus (1701). Rosnące znaczenie nowej monarchii (wspólnej z Brandenburgią) i jej udział w rozbiorze Polski w 1772 sprawił, że za Fryderyka II doszło do połączenia w jednych granicach dawnych ziem pruskich, Mazur i Warmii, jako prowincji Prusy Wschodnie.

Pruska polityka unifikacyjna zakładała większą jednolitość państwa, co oznaczało stopniowe usuwanie języka polskiego z życia publicznego na Mazurach, szkół, kościołów. Przeciwko takim działaniom występowali m.in. Gustaw Gizewiusz, Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, potem również Wojciech Kętrzyński. Działalność germanizacyjna, połączona z podporządkowaniem się większości Mazurów administracji państwowej, przyniosła jednak jednoznaczny efekt w okresie plebiscytu 1920 roku, kiedy to na Mazurach liczba głosów za Niemcami (Prusami Wschodnimi), niezależnie od bieżących działań represyjnych, wyniosła blisko 97%.

W okresie międzywojennym, a zwłaszcza hitlerowskim, wzmogły się prześladowania działaczy na rzecz polskości Mazur. W odróżnieniu od Warmii, gdzie powstało w latach 30. XX wieku kilkanaście szkół polskich, na Mazurach zdołano utworzyć tylko jedną, w Piasutnie, a jeden z nauczycieli, Jan Lanc, padł ofiarą morderstwa. Ludność przyznającą się, choćby konspiracyjnie, do polskości, spotkało duże rozczarowanie także po wojnie, kiedy ziemie znalazły się w granicach Polski. W większości zostali uznani za Niemców, do czego przyczyniała się ewangelicka wiara, odróżniająca ich nie tylko od sąsiadów z Warmii, ale i dużej liczby ludności napływowej z Kresów. W rezultacie tysiące Mazurów swoją ziemię rodzinną opuściły.

Współczesne Mazury słyną przede wszystkim z turystyki, co zawdzięczają bogactwie jezior^[1].

Warunki naturalne edytuj

Regionalizacja fizycznogeograficzna edytuj

Pod względem fizycznogeograficznym Mazury obejmują:

Makroregion Pojezierze chełmińsko-dobrzyńskie, w tym mezoregiony:
- Garb Lubawski (tylko wschodnia część)
- Dolinę Drwęcy (tylko obszar Ostródy)
- Równinę Urszulewską (tylko północno-wschodnia część)
Makroregion Nizina Północnomazowiecka, w tym mezoregiony:
- Wzniesienie Mławskie (obszar północno-zachodni)
- Równinę Kurpiowską (tylko północne fragmenty)
Makroregion Pojezierze Mazurskie, w tym mezoregiony:
- Równinę Olsztynka (bez północno-zachodniej części na północ i wschód od Ostródy),
- Pojezierze Olsztyńskie (tylko obszar Pasymia),
- Równinę Mazurską,
- Pojezierze Mrągowskie (tylko obszar Mrągowa i Szczytna),
- Krainę Wielkich Jezior Mazurskich
- Pojezierze Ełckie (bez Grajewa, Rajgrodu i Augustowa)
- Krainę Węgorapy
- Wzgórza Szeskie
Makroregion Pojezierze Litewskie, w tym mezoregiony:
- Puszcza Romincka
- Pojezierze Suwalskie (tylko zachodnie i północno-zachodnie fragmenty)

Jeziora edytuj

Osobny artykuł: Kraina Wielkich Jezior Mazurskich.

Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, będąca częścią Pojezierza Mazurskiego jest najpopularniejszym miejscem na Mazurach, które przyciąga masę turystów. Występuje tutaj ponad 2 tys. jezior. Największe z nich to Jezioro Śniardwy (113,8 km²) i Mamry (104,5 km²).

Fauna i flora edytuj

Lasy zajmują około 30% powierzchni regionu. Znajdują się tu liczne kompleksy, głównie lasów świerkowo-sosnowych, o stanie zbliżonym do pierwotnego. Największymi z nich są: Puszcza Piska, Puszcza Borecka, Lasy Purdzkie, Lasy Ramudzkie, Lasy Napiwodzkie, Lasy Taborskie i Lasy Dzierzgońskie. Poza lasami duże połacie terenów zajmuje roślinność błotna i torfowiskowa. Występuje tu także wiele gatunków roślin zielnych i reliktowych gatunków tundrowych, np. mech wodny, moczarka kanadyjska, babka, tatarak, chaber łąkowy, głóg, koniczyna i rokitnik.

Mazury zamieszkuje wiele gatunków zwierząt. Lasy są siedliskiem żubra, łosia, bobra, jelenia, sarny, dzika i zająca. Występują tu także lisy, wilki, rysie, kuny leśne, borsuki i nietoperze. Kraina ta charakteryzuje się jednak przede wszystkim bogactwem ptaków. Należą do nich: głuszce, jarząbki, cietrzewie, kruki, orły przednie, orzechówki, sójki, dzięcioły, myszołowy, jastrzębie, krogulce, czaple, żurawie i wiele innych. W mazurskich wodach rzek i jezior występuje ponadto wiele gatunków ryb, m.in.: łosoś, troć, głowacz, kleń, jelec, sieja, sum, szczupak, płoć, leszcz, okoń, węgorz, peluga, amur biały, tołpyga biała oraz tołpyga pstra.

Klimat edytuj

Klimat Mazur kształtowany jest głównie przez masy powietrza kontynentalnego, napływającego ze wschodu. Zimy są tu długie i mroźne, natomiast lata krótkie i słoneczne. Krótki jest także okres wegetacyjny, który trwa przez około 180–190 dni w roku.

Obszar edytuj

Po 1945 roku, wraz z wymianą ludności, Mazury pod względem historyczno-kulturowym w zasadzie przeszły do historii. W związku z tym faktem współcześnie trudno jest określić dokładny zasięg Mazur. Wiele zależy od tego jakie kryteria – mniej lub bardziej obiektywne – obierze się i do jakiego okresu będzie się odnosić.

Za mazurskie można uznawać historyczne powiaty (w zasięgu sprzed 1945 roku): kętrzyński (po Bezławki i Kętrzyn), węgorzewski, południową część gołdapskiego, giżycki, olecki, mrągowski, ełcki, piski, szczycieński, nidzicki (z Działdowem) i południową część ostródzkiego wraz z Ostródą.

Patrząc pod tym kątem, ale uwzględniając współczesny podział administracyjny Polski, Mazury obejmują w woj. warmińsko-mazurskim powiaty: ostródzki (bez obszarów na północ od tego miasta), działdowski (bez gminy Lidzbark i północno-zachodniej części gminy Rybno), nidzicki (bez południowych fragmentów powiatu), szczycieński (bez północnych i południowo-wschodnich fragmentów powiatu), olsztyński (tylko południowo-zachodni oraz wschodni fragment powiatu), mrągowski, piski, ełcki (bez południowo-zachodnich fragmentów powiatu), giżycki, olecki, kętrzyński (bez północnych, północno-zachodnich i zachodnich części powiatu), węgorzewski (bez północnej części) i gołdapski (bez północno-zachodnich i wschodnich fragmentów powiatu) i w niewielkich częściach w woj. mazowieckim powiaty: mławski (tylko północne fragmenty) przasnyski (tylko północny fragment gminy Chorzele) i ostrołęcki (tylko północno-zachodni fragment gminy Czarnia i Myszyniec) oraz w woj. podlaskim powiaty: kolneński (tylko północne fragmenty gminy Kolno), augustowski (tylko zachodni fragment) i suwalski (tylko zachodni i północny fragment gminy Filipów).

Dojazd edytuj

Samolotem edytuj

Lotnisko Olsztyn Mazury

Koleją edytuj

Samochodem edytuj

Z Warszawy najlepiej przez Ostrołękę. Z zachodu kraju lepiej przez Poznań i Toruń.

Autobusem edytuj

Statkiem edytuj

Miasta edytuj

Warto zobaczyć edytuj

Walory turystyczne Mazur to przede wszystkim pagórkowate ukształtowanie terenu, duża ilość jezior i zabytków, dziewicza przyroda, gospodarstwa agroturystyczne i niski poziom uprzemysłowienia. W regionie można zwiedzić dużo gotyckich zamków i kościołów, wzniesionych przez władających niegdyś tymi ziemiami Krzyżaków.

Jedną z największych atrakcji turystycznych są Pola Grunwaldzkie, na których w 1410 roku wojska polsko-litewskie pokonały Krzyżaków.

Sieć kanałów wodnych łączących liczne jeziora jest atrakcją dla żeglarzy i wodniaków. Przez region ten przebiega Kanał Elbląski, łączący Mazury z Powiślem, który z zespołem 5 naziemnych pochylni stanowi osobliwość na skalę europejską.

Północne krańce Mazur należą do najrzadziej odwiedzanych zakątków kraju. Właśnie tu, wśród uroczych pagórków i łąk, za wsią Stańczyki, znajdują się potężne wiadukty nieczynnej linii kolejowej Gołdap – Żytkiejmy (31 km). Mosty w Stańczykach są najwyższymi na linii i jednymi z najwyższych w Polsce. Długość – 200 m i wysokość 36 m. Architektura charakteryzuje się doskonałymi proporcjami a filary ozdobione są elementami wzorowanymi na rzymskich akweduktach w Pont du Gard, stąd mosty często nazywane są – „Akwedukty Puszczy Rominckiej”.

Giżycko – bardzo ciekawe miasto z zamkiem krzyżackim, zabytkowymi twierdzą Boyen i wieżą ciśnień oraz XIX wiecznym mostem obrotowym, będącym najstarszym tego typu mostem w Polsce.

Ełk – w mieście warto zobaczyć zabytkowe budowle, wieżę ciśnień oraz przejechać się Ełcką Koleją Wąskotorową.

Cykliczne imprezy kulturalne edytuj

Do najpopularniejszych cyklicznych imprez kulturalnych, odbywających się na Mazurach należą:

Mazurskie Lato Muzyczne w Ełku
Mazurskie Lato Kabaretowe MULATKA w Ełku
Mazurskie Zawody Balonowe w Ełku
Festiwal Ognia i Wody w Ełku
Hip Hop Tour w Ełku
Międzynarodowy Festiwal Piknik Country & Folk w Mrągowie
Festiwal Kultury Kresowej w Mrągowie
Międzynarodowy Festiwal Piosenki Żeglarskiej i Morskiej Szanty w Giżycku
Seven Festival w Węgorzewie – festiwal muzyki rockowej
Festiwal muzyki rockowej i metalowej Hunter Fest w Szczytnie (w latach 2004–2009)
Przystanek Olecko – festiwal muzyki rockowej (spektakle teatralne, happeningi oraz koncerty piosenki poetyckiej)
Ostróda Reggae Festival
Ogólnopolski Festiwal Muzyki Tanecznej w Ostródzie
Regionalny Festiwal Pogranicza Kartaczewo w Gołdapi
WALKIRIA – Mazurski Piknik Historyczny w Parczu pod Kętrzynem