Obwód królewiecki (ros. Калининградская область, Kaliningradskaja obłast´; w tłum. na pol. „Obwód kaliningradzki”) – jednostka administracyjna Federacji Rosyjskiej, rosyjska eksklawa w Europie Środkowej, nad Morzem Bałtyckim.
Obwód zajmuje obszar 15 096 km² (ok. 13 300 km² bez powierzchni zatok morskich) i położony jest nad Bałtykiem. Obwód królewiecki jest najdalej na zachód wysuniętym regionem Rosji. Teren obwodu oddzielony jest od reszty kraju obszarami niepodległych państw i pozbawiony łączności lądowej z główną częścią państwa rosyjskiego, i jako taki jest eksklawą.
Obwód graniczy z Litwą i Polską. Do obwodu należy odcinek wybrzeża Morza Bałtyckiego o długości 147 km.
Na terenie obwodu panuje klimat umiarkowany, przejściowy pomiędzy morskim a umiarkowanie kontynentalnym.
Średnioroczna temperatura powietrza to +8 C. Średnia temperatura miesiąca najchłodniejszego – stycznia – to, od -3 C na wybrzeżu do -5 C w głębi lądu. Średnia temperatura lipca waha się od +15 C na wybrzeżu do +17 C na południu.
Historia regionu zaczyna się w 1255 r. kiedy to zostaje założony na terenie dzisiejszego Królewca (Kaliningradu) zamek krzyżacki Königsberg. W początkach średniowiecza obszar obecnego obwodu był zamieszkiwany przez bałtyckich Prusów, którzy w XIII wieku zostają podbici przez Krzyżaków. W wyniku germanizacji oraz osadnictwa niemieckiego w XVI wieku teren dzisiejszego obwodu staje się obszarem zamieszkanym przede wszystkim przez ludność niemiecką. Nadchodzi jednak II połowa wieku XVIII, wtedy to Królewiec po raz pierwszy trafia w ręce Rosji. W 1755 roku caryca Elżbieta ogłasza Prusy Wschodnie prowincją rosyjską i nazywa je Nową Rosją. W roku 1762 Królewiec powraca do Niemiec.
Most Królowej Luizy w Sowiecku
Pod koniec II wojny światowej obwód zajęła Armia Czerwona. Stolica niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie zdobyta została po długim oblężeniu 9 kwietnia 1945. Po wojnie, na mocy traktatu poczdamskiego prowincja została zlikwidowana, a jej część północna przeszła do ZSRR. Związek Radziecki otrzymał ok. 1/3 ziem byłych Prus Wschodnich; tereny te stanowią obecnie obszar obwodu. Na terytorium ziem przekazanych ZSRR powstał Königsbergski Specjalny Okręg Wojskowy (ros. Кёнигсбергский особыйв оенный округ), który, wbrew nazwie, zajmował się także administrowaniem i sprawami cywilnymi. Formalnie obwód został utworzony 7 kwietnia 1946 r. jako część terytorium Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (w ramach ZSRR), pod nazwą Кёнигсбергская область (trans. Kieningsborskaja obłast'). W wyniku zmiany nazwy miasta na Kaliningrad (4 lipca 1946), powstał Obwód kaliningradzki. W tym samym czasie dokonano zmian nazw praktycznie wszystkich miejscowości w obwodzie. Już w sierpniu tego samego roku rozpoczął się proces aktywnego masowego napływu ludzi z 27 obwodów Rosji, 8 obwodów Białorusi i 4 republik autonomicznych ZSRR. To zadecydowało o wielonarodowej strukturze ludności regionu. Do roku 1947 praktycznie cała niemiecka ludność została wysiedlona; na obszarze tym osiedlili się osadnicy z różnych części ZSRR, głównie jednak Rosjanie.
Po wysiedleniu Niemców obwód królewiecki aż do roku 1991 pozostawał zamknięty dla cudzoziemców. Połączenia lotnicze prowadziły wyłącznie w kierunku wschodnim, do portu zawijały tylko statki radzieckie, a wiele międzynarodowych szlaków kolejowych i drogowych urywało się na granicy z Polską. Taka sytuacja uwarunkowana była strategicznym znaczeniem obwodu, jako miejsca stacjonowania floty bałtyckiej ZSRR oraz sił lądowych i powietrznych państwa.
Sytuacja obwodu królewieckiego zaczęła się zmieniać na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Rozpad ZSRR sprawił, że region znalazł się w centrum dyskusji politycznych. Po odzyskaniu niepodległości przez Litwę, obwód został oddzielony od Rosji.
W 2023 roku Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych podjęła decyzję o zmianie oficjalnego egzonimu z "Kaliningrad" na "Królewiec".
W 1996 powstała Specjalna Strefa Ekonomiczna. Jej celem jest przyśpieszenie społeczno-gospodarczego rozwoju tego regionu.
Do 2006 import produktów do obwodu zwolniony był z ceł importowych.
W porównaniu z pozostałą częścią Rosji obwód posiada silnie rozwinięty sektor małych przedsiębiorstw. Jest ich dwukrotnie więcej niż średnio w Rosji (23,5 na 1000 mieszkańców przy średniej krajowej 11 na 1000) i generują one ok. 35% PKB eksklawy (średnio w Rosji tylko 17%).
Z uwagi na odizolowanie obwodu od reszty kraju i wiążące się z tym wyższe koszty prowadzenia działalności gospodarczej (energii, tranzytu i importu), jak też utrudnienia charakterystyczne dla całego kraju (korupcja, niski stopień ochrony praw własności, zmienność prawa), obwód cieszy się umiarkowanym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych. Ale, co ciekawe w Królewcu swą fabrykę mają Zakłady Produkcji Samochodów Awtotor, które produkują (na licencji) samochody dla wielu ważnych producentów, m.in. BMW, Kia czy General Motors.
Z terytorium Polski do obwodu królewieckiego przebiega kilka dróg. Są nimi m.in. E28 (biegnąca z Elbląga), DK51 (biegnąca z Bartoszyc) i DK65 (biegnąca z Ełku). Niestety na granicy, na każdej z nich znajduje się przejście graniczne.
Po reformie w 2007 obwód królewiecki pod względem administracyjnym dzieli się na 15 rejonów; 6 największych miast nie wchodzi w skład tego podziału i stanowi miasta wydzielone na prawach rejonu; oraz miasto Królewiec. Do miast wydzielonych zaliczają się: Królewiec, Jantarnyj, Ładuszkin, Mamonowo, Pionierskij, Sowieck i Swietłyj.
Na terenie obwodu istnieje dość gęsta sieć dróg utwardzonych, pochodzących jeszcze z okresu, gdy teren dzisiejszego obwodu należał do państwa niemieckiego. Ponieważ budowane przez Niemców drogi nie spełniają dzisiejszych rosyjskich norm w zakresie szerokości, jak też dlatego, iż charakteryzują się one dużą liczbą zakrętów, na większości dróg obwodu obowiązuje ograniczenie prędkości do 70 km/h (inaczej niż w pozostałych częściach kraju, gdzie dopuszczalna prędkość zwykle wynosi 90 km/h).
Oprócz tego na terenie obwodu znajduje się niedokończona droga, będąca planowaną niegdyś autostradą mającą łączyć Królewiec z Berlinem, zwana „Berlinką”. Droga ta łączy się z polską drogą ekspresową S22 poprzez otwarte w dniu 3 grudnia 2010 roku przejście graniczne Grzechotki – Mamonowo II.
Transport kolejowy wykorzystywany jest przede wszystkim dla przewozu towarowego między obwodem oraz sąsiednimi krajami i resztą terytorium Rosji. Ponadto ten rodzaj transportu odgrywa istotną rolę w przewozach pasażerskich, zarówno wewnątrz obwodu, jak i zagranicznych (wraz z przejazdami do pozostałej części Rosji). Z Królewca wyjeżdżają pociągi zarówno do głównych miast Rosji (Moskwy i Sankt Petersburga), jak i miast zagranicznych (Wilna, Mińska, a dawniej również do Gdyni i Berlina).
Niegdyś sieć kolejowa pokrywająca obwód była znacznie gęstsza, lecz część połączeń została zamknięta i rozebrana w pierwszych latach powojennych; także tuż po rozpadzie ZSRR zamknięto część nierentownych połączeń.
Obecnie czynne są następujące odcinki torów:
Stacja Kaliningrad PassażyrskijKaliningrad – Czerniachowsk – granica litewska
Wodny transport na terenie obwodu należy podzielić na morski i śródlądowy.
Głównym towarowym portem morskim obwodu jest Królewiec, ważne porty znajdują się też w Pionierskim i Bałtyjsku. Królewiec jest drugim co do wielkości rosyjskim portem morskim na Bałtyku. Z Bałtyjska kursuje prom do Petersburga; miasto to ma także połączenie pasażerskie z Gdynią.
W Królewcu, Czerniachowsku i Sowiecku znajdują się porty rzeczne. Żegluga odbywa się tylko po Pregole i Niemnie. Żegluga śródlądowa ma ograniczone znaczenie dla transportu; drogą tą przesyłają się tylko niewielką część ładunków, jakie przemieszczają się po terytorium obwodu; brak jest śródlądowej żeglugi pasażerskiej.
W okresie letnim między Królewcem, Fromborkiem i Elblągiem, po wodach Zalewu Wiślanego kursują wodoloty, eksploatowane przez polskich przewoźników.
Planując podróż warto spróbować się zorientować, na jakie koszty należy nastawiać się w miejscu, które planujemy odwiedzić. Jeśli chodzi o ceny w obwodzie królewieckim, to są one bardzo podobne do tych w polskich sklepach. Droższe niż w Polsce są tu tylko chleb, masło, jaja, herbata, słodycze i niektóre warzywa oraz alkohole.
Podczas pobytu warto zakupić na pamiątkę bardzo popularny bursztyn albo popularne rosyjskie pamiątki (matrioszki, samowary, słodycze i drewniane naczynia).
Ta regionalna odmiana kuchni nadbałtyckiej posiada wiele elementów kuchni rosyjskiej, polskiej, bałtyckiej i pruskiej. W związku z położeniem regionu, występują w niej licznie ryby (śledzie, szproty i dorsze), poławiane z Morza Bałtyckiego. Pojawiają się także elementy kultury niemieckiej - klopsy królewieckie - w Niemczech znane jako Königsberger Klopse. Lokalna gastronomia posiada w swych zasobach sporo zapomnianych już potraw np. królewieckie flaki czy królewiecki marcepan. Obecnie w kuchni obwodu królewieckiego widoczne są mocno wpływy rosyjskie (m.in. powszechnie spotykany jest kawior), a spośród większości restauracji w regionie, niestety tylko niewielka część dalej serwuje rodzime potrawy lub robi to ze względu na turystów.
.jpg)
