Śląsk Cieszyński

Śląsk Cieszyński – kraina historyczna Polski i Czech znajdująca się na południowo-wschodniej części Śląska, obejmująca tereny wokół miasta Cieszyn i rzeki Olzy, to ok. 2280 km², zamieszkałe przez ponad 800 000 ludzi (463 000 po stronie czeskiej i ok. 350 000 osób po polskiej).

Charakterystyka

Granice regionu ukształtowały się wraz z powstaniem kasztelanii cieszyńskiej po raz pierwszy wzmiankowanej w 1155 r., następnie region utrwalił się w postaci Księstwa Cieszyńskiego, które począwszy od XV w. zaczęło tracić okresowo lub na stałe jedność terytorialną, pomimo tego przez dłuższy czas wśród mieszkańców utrzymywało się poczucie więzi, które wynika niewątpliwie z wielowiekowej stabilnej granicy administracyjnej, niezależnie od przynależności do Austrii czy Czech. Tereny te dopiero po I wojnie światowej podzielono na dwie części: polską i czechosłowacką (dzisiaj czeską).

Część literatury traktuje Śląsk Cieszyński i Górny Śląsk jako dwa osobne regiony, według innych źródeł Śląsk Cieszyński znajduje się w historycznych i geograficznych granicach Górnego Śląska.

Mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego cechują się bardzo silnym poczuciem tożsamości regionalnej, dotyczy to zarówno polskiej części tego regionu, jak i tzw. Zaolzia. Jedną z cech charakterystycznych tego regionu był wielki rozwój polskiego ruchu narodowego, a także różnorodność wyznaniowa, charakteryzująca się w głównej mierze, obecnością wyznawców luteranizmu oraz katolicyzmu. To główny ośrodek luterański w Polsce, gdzie żyje ponad połowa spośród około 70 000 polskich ewangelików tradycji augsburskiej.

Geografia

Biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu i podział na krainy w skład Śląska Cieszyńskiego wchodzą: zachodnia część Pogórza Śląskiego (zwana Pogórzem Cieszyńskim), zachodnia część Beskidu Śląskiego (granica biegła wododziałem Wisły i Soły), wschodnia część Beskidu Śląsko-Morawskiego, północna część Bramy Morawskiej oraz południowo-zachodnia częlinść Koty Oświęcimskiej. Śląsk Cieszyński znajduje się na przedłużeniu obniżenia terenu pomiędzy Sudetami i Karpatami (wyznaczającymi granice Polski z Czechami i Słowacją), stanowiącego od najdawniejszych czasów naturalne przejście między tymi dwoma łańcuchami górskimi.

Główne rzeki: Olza, Wisła, Ostrawica, Odra, Biała.

Najwyższe szczyty:

w części czeskiej: Łysa Góra (cz. Lysá hora) – 1323 m n.p.m. (Beskid Śląsko-Morawski)
w części polskiej: Barania Góra – 1220 m n.p.m. (Beskid Śląski)

Warto zobaczyć

Cieszyn - stolica regionu, jedno z najstarszych miast w Polsce. Związane mocno z Piastami po których spuścizną jest urokliwe Wzgórze Zamkowe. Podobnie jak Bielsko-Biała posiada liczne kamienice wzorowane na austriackiej architekturze XIX wieku, a na szczególną uwagę zasługują Rynek, ul. Głęboka, Studnia Trzech Braci, Cieszyńska Wenecja, Teatr im. Mickiewicza i Muzeum Protestantyzmu.

Skoczów - kilkunastotysięczne miasteczko na Pogórzu Śląskim, zlokalizowane wśród stawów. Przepływa przez nie Wisła, a rozgłos zyskało dzięki wielu patriotycznym działaczom śląskim jak Gustawowi Morcinkowi, którego muzeum znaleźć można na uroczym rynku. Stąd pochodził też Jan Sarkander - męczennik i patron Moraw. Prócz podziwiania zabytków warto poświęcić chwilę i obejrzeć panoramę okolicy z Kaplicówki (355 m n.p.m.)

Kończyce Wielkie - niewielka miejscowość położona niedaleko granicy z Czechami posiada kilka naprawdę ciekawych zabytków. Pierwszym z nich jest eklektyczny pałac Jerzego Wilczka z przełomu XVII/XVIII wieku. Posiada on trochę zaniedbany park, w którym umiejscowiona jest kaplica Opatrzności Bożej, a w jej pobliżu rosną dwa kilkusetletnie dęby "Mieszko" i "Przemko". Pół km od kompleksu pałacowo-parkowego stoi drewniany Kościół św. Michała Archanioła z XVIII wieku.

Ustroń - popularny górski ośrodek sanatoryjny, oferujący bardzo wiele atrakcji. Poza deptakami, rynkiem i dziesiątkami km ścieżek rowerowych można tu wyjechać jedną z dwóch kolei linowych, odwiedzić Leśny Park Niespodzianek (zoo z rodzimymi gatunkami) czy Muzeum Ustrońskie. Choć bardziej atrakcyjne, wyższe partie Beskidów znajdują się dalej na południe idealna do pieszych wycieczek jest Czantoria, Palenica, Równica, Poniwiec i Trzy Kopce.

Jezioro Goczałkowickie - sztuczny zbiornik utworzony z myślą o retencji słabo nawodnionego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Tworzy ostoję dla ptactwa, a w celach rekreacyjnych służy raczej dla żaglówek (do kąpieli częściej obierane jest położone 2 km dalej Jezioro Łąka). Przyrodników z pewnością zainteresuje wieża widokowa w Wiśle Małej, panorama z zapory oraz rezerwat "Rotuz" - jedyny torfowiskowy w województwie śląskim.

Jabłonków - położony na Zaolziu, w górach, blisko źródeł Olzy. Stanowi ostoję śląskich tradycji gdzie obecna jest gwara, wiele reliktów architektury spomiędzy XVII i XIX wieku oraz folkowych imprez (m.in. Gorolski Święto, Ostatkowy Bal, muzykowanie przy watrze). Z samych obiektów cennych historycznie należy wspomnieć o klasztorze, willa Lorenczuków, sanatorium z ogrodem botanicznym, kościele Bożego Ciała, ratuszu i Muzeum Biblii.

Bystrzyca, Nydek i Wędrynia - urokliwe miejscowości położone zaraz przy polskiej granicy, w dolinie Olzy. Każda z nich posiada zabytkowy kościół (2 są drewniane i pochodzą z XVI i XIX wieku), a w Nydku dodatkowo znaleźć można kościół leśny. Zlokalizowany jest w tzw. Zakamiyniu pozostając reliktem krwawych działań kontrreformacyjnych w regionie, kiedy to ewangelicy zmuszeni zostali do gromadzenia się w konspiracji. W Wędryni stoją dobrze zachowane dwa stare wapienne piece szybowe z XIX stulecia, produkujące wapno dla trzynieckiej huty.

Karwina - dawniej jedna z pereł regionu, której wiele wybitnych budowli zostało utraconych przez czechosłowackich socjalistów i przemysł, który nieodwracalnie uszkodził fundamenty wielu budowli (intensywne górnictwo). Pomimo industrialnego charakteru do dziś oko cieszy zachowana choć w pewnym stopniu spuścizna - Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, Kościół św. Marka, Park zamkowy, pałac i rynek w dzielnicy Frysztat czy Park Zdrojowy.