Ziemia dobrzyńska

Ziemia dobrzyńska Terra Dobrinensis
Lokalizacja
Herb
Informacje
Państwo	Polska
Stolica	Dobrzyń nad Wisłą
Liczba ludności
Język	polski
Kod samochodowy	C
Strona internetowa

Ziemia dobrzyńska (łac. Terra Dobrinensis) – region historyczno-geograficzny, a dawniej również jeden z głównych regionów administracyjnych Polski. Nazwa regionu nawiązuje do historycznych związków tych terenów z miastem Dobrzyniem.

Historia

Ziemia Dobrzyńska we wczesnym średniowieczu należała do Mazowsza, a jej trzonem była kasztelania w Dobrzyniu nad Wisłą. W latach 1228-1237 działali tu Bracia Dobrzyńscy – zbrojny zakon rycerski zorganizowany przez pruskiego biskupa misyjnego Chrystiana w celu ochrony Mazowsza przed najazdami Prusów. Jednak zakon ten nie odnosił sukcesów w walce z niewiernymi, dlatego już w 1235 r. większość jego członków przyłączyła się do Krzyżaków.

Od 1248 roku stopniowo włączano ten region do Kujaw, stąd m.in. występują powiązania etnograficzne ziemi dobrzyńskiej z Kujawami, w postaci gwary, elementów budownictwa ludowego; istnieją jednak też odrębności, przede wszystkim w strojach ludowych, które niestety zaginęły w początkach XX wieku; w dalszym ciągu zachowały się natomiast niektóre obrzędy, różnicujące Ziemię Dobrzyńską od Kujaw.

Około 1287 roku utworzono księstwo dobrzyńskie, którego granice ustaliły się w XIV wieku. W XIV wieku Ziemia Dobrzyńska naprzemiennie należała do państwa krzyżackiego i książąt polskich, ostatecznie od drugiego pokoju toruńskiego w 1466 roku należała do Królestwa Polskiego.

Od XVI do XVIII wieku w czasach Rzeczypospolitej szlacheckiej ziemia dobrzyńska stanowiła odrębną jednostkę administracyjną ze stolicą w Dobrzyniu nad Wisłą. Różniła się od pozostałych ziem polskich tylko brakiem urzędu wojewody, zachowując inne najważniejsze elementy demokracji szlacheckiej. Sejmik, sądownictwo, trybunał, urzędników, starostę grodowego i inne.

Po pierwszym rozbiorze skrawek ziemi dobrzyńskiej, okolice Górzna, trafiają pod zabór pruski. Kolejno po drugim rozbiorze cały region trafił pod panowanie pruskie w ramach prowincji Prusy Południowe. Okres powstania kościuszkowskiego to szereg zrywów narodowowyzwoleńczych na ziemi dobrzyńskiej, potyczki, partyzantka, początek represji. Kolejny rozbiór i podporządkowanie ziemi dobrzyńskiej departamentowi w Płocku w ramach Prowincji Prusy Nowowschodnie.

W czasach Księstwa Warszawskiego obszar ziemi dobrzyńskiej jako jeden powiat – lipnowski niezmiennie był w składzie departamentu płockiego. Niestety obarczany kontrybucjami, kontyngentami na rzecz wojsk francuskich i polskich przeżywa niezwykle trudne chwile. Kolejno zabór rosyjski i zrywy narodowowyzwoleńcze XIX wieku odcisnęły niezatarte piętno na ziemi dobrzyńskiej. Tu miało swój epilog Powstanie Listopadowe, dwie kończące powstanie narady wojenne w Rypinie i w Świedziebni. Na ziemi dobrzyńskiej rozwijała się partyzantka popowstańcza, Zemsta Ludu. Niezwykle heroiczne boje toczyli powstańcy styczniowi.

Rok 1918, kończący I wojnę światową przyniósł wolność Polsce, w tym i ziemi dobrzyńskiej. Okres międzywojenny charakteryzował się znacznym rozwojem gospodarczym i społecznym ziemi dobrzyńskiej, regionu niezwykle opóźnionego ekonomicznie ze względu na charakter pogranicza. Pojawiają się nowe towarzystwa gospodarcze, banki, młyny, kina, rośnie w siłę wieś dobrzyńska. Po roku 1938 powiaty lipnowski i rypiński, w przybliżeniu zajmujące obszar historycznej ziemi dobrzyńskiej zostają decyzją administracyjną włączone do województwa pomorskiego.

Czarny okres okupacji hitlerowskiej zaznaczył się dla ziemi dobrzyńskiej olbrzymim wyludnieniem, na co złożyły się masowe egzekucje z pierwszej fazy wojny i okupacji: akcje skierowane przede wszystkim w inteligencję dobrzyńską, wysiedlenia ludności i inne represje. Wyzwolenie przyszło w styczniu 1945 roku. Zniszczona wojną ziemia dobrzyńska jeszcze do roku 1947 nie zaznała spokoju. Aktywna i silna ciągle partyzantka akowska stawiała nieugięty opór przeważającym siłom peerelowskiej władzy.

Ustawą o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa z 1975 roku ziemia dobrzyńska po raz pierwszy w swej siedmiowiekowej historii trafiła w częściach do trzech odrębnych organizmów administracyjnych – województwa toruńskiego, włocławskiego i płockiego. Nowy podział z 1999 roku nie do końca przywrócił ziemi dobrzyńskiej wspólny byt w ramach jej historycznych granic.

Warunki naturalne

Według podziału fizyczno-geograficznego, ziemia dobrzyńska zajmuje Pojezierze Dobrzyńskie i zachodnią część Równiny Urszulewskiej.

Region wznosi się średnio na wysokość 105 m n.p.m. Najwyższą częścią obszaru są tereny przygraniczne, położone na wschód od Górzna, w obrębie których dominuje wzgórze morenowe Ruska Góra o wysokości 184 m n.p.m. Powierzchnia terenu obniża się przeciętnie z północnego-wschodu na południowy zachód, osiągając najniżej położony punkt w sąsiedztwie ujścia Drwęcy do Wisły koło Złotorii – ok. 36 m n.p.m. W okolicy Zbójna znajduje się najokazalsze w Polsce pole drumlinów.

Na Pojezierzu Dobrzyńskim znajduje się dużo jezior, jednak nie zajmują dużych powierzchni. Największe jeziora: Ostrowite i Żalskie mają po 1,6 km² powierzchni. Krajobraz miejscami jest silnie pagórkowaty. Wysokości nie przekraczają 150 m n.p.m. W okolicach Zbójna występuje krajobraz drumlinowy oraz ozy wraz z jeziorami przyozowymi i drumlinowymi. U ujścia Skrwy do Wisły utworzono Brudzeński Park Krajobrazowy.

Natomiast Równina Urszulewska obejmuje sandry fazy poznańskiej zlodowacenia wiślańskiego. Na obszarze równiny znajdują się jeziora wytopiskowe, z których największym jest Jezioro Urszulewskie – 293 ha, głębokość 6,2 m. W środkowej części Równiny Urszulewskiej, znajdują się źródła rzeki Skrwy. Na północno-wschodnich obrzeżach regionu przepływa Wkra. Znaczna część regionu jest zalesiona. Znajduje się tu Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy.

Klimat

Region klimatycznie charakteryzuje się długimi zimami z obfitymi opadami śniegu oraz gorącymi latami.

Obszar

Ziemia Dobrzyńska położona jest między Wisłą na południu i południowym zachodzie, Drwęcą, Rypienicą, Pisiakiem, Pissą i Brynicą na północy i północnym-zachodzie oraz Skrwą na wschodzie. W 1317 roku odłączono od niej ziemię michałowską na rzecz ziemi chełmińskiej, która była faktyczną częścią ziemi dobrzyńskiej.

Region ten obejmuje współcześnie w woj. kujawsko-pomorskim powiaty: rypiński, lipnowski oraz lewobrzeżne względem Drwęcy części powiatów: brodnickiego (gminy Górzno, Osiek i Świedziebnia), golubsko-dobrzyńskiego, toruńskiego, a także gminę Fabianki z powiatu włocławskiego i w woj. mazowieckim powiaty: płocki (tylko zachodnia część gminy Brudzeń Duży) oraz sierpecki (zachodnie fragmenty powiatu).

Miasta

• Bobrowniki
• Dobrzyń nad Wisłą
• Dobrzyń
• Górzno
• Kikół
• Księte
• Lipno
• Radziki (Duże)
• Rypin
• Skępe

Warto zobaczyć

Ziemia Dobrzyńska to obszar w Polsce znany ze średniowiecznych zamków. W regionie jest wiele zamków, a wszystkie różnią się wielkością, kształtem i wyglądem. Średniowieczne zamki w tym regionie powstawały w różnych okresach między XIII a XIV wiekiem. Ziemia Dobrzyńska znana jest również z pięknych kościołów, które powstały w tym okresie. Region posiada też dobre warunki naturalne, takie jak pagórkowate ukształtowanie terenu, lasy oraz dużą ilość jezior i rzek, co sprzyja uprawianiu różnych sportów.

• Bobrowniki – dawniej miasto, obecnie wieś, gdzie znajdują się ruiny zamku z XIV/XV w. i zabytkowy Kościół parafialny pw. św. Anny. Zachowały się tutaj częściowo cechy miejskiego układu przestrzennego z obszernym, prostokątnym rynkiem i elementami małomiasteczkowej zabudowy z XIX i XX w.,

• Pałac Ignacego Antoniego Zboińskiego we wsi Kikół,
• Obory - klasztor i kościół Ojców Karmelitów.

Galeria

• 
  Klasycystyczny ratusz w Lipnie
• 
  Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lipnie
• 
  Góra Zamkowa z pozostałościami zamku z XIV w. w Dobrzyniu nad Wisłą
• 
  Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Dobrzyniu nad Wisłą
• 
  Kaplica św. Barbary w Rypinie
• 
  Kościół i klasztor pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Skępem
• 
  Ruiny zamku w Bobrownikach
• 
  Kościół p.w. św. Anny w Bobrownikach
• 
  Ruiny zamku w Złotorii
• 
  Kościół św. Wojciecha w Złotorii
• 
  Ruiny zamku w Radzikach Dużych
• 
  Kościół św. Katarzyny w Radzikach Dużych

Sąsiednie regiony

• Ziemia chełmińska
• Kujawy
• Mazowsze