Zatom Stary

Zatom Stary – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie wielkopolskim, w powiecie międzychodzkim, w gminie Międzychód na lewym brzegu rzeki Warty naprzeciw Zatomia Nowego między Międzychodem a Sierakowem na wschodnim skraju gminy i województwa.

Informacje

Współrzędne geograficzne: 52°38′00″N, 15°58′00″E

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa gorzowskiego.

Historia

Wieś leżąca w granicach historycznej Wielkopolski zawsze należała do Polski. Jedynie w okresie między II rozbiorem Polski (1793) i rokiem 1919 wchodziła w skład Królestwo Prus. W latach 1939-1945 pod okupacją niemiecką. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1388 r. Z początkiem XV w. pojawia się druga wieś początkowo określana jako "Zatom Mały" a później Zatom Nowy.

W latach 1388-1428 jako właściciel występował Mikołaj Zatomski herbu Leszczyc. W 1571 r. cały klucz sierakowski, na pewno już wraz ze Starym i Nowym Zatomiem, przeszedł na własność Jakuba Rokossowskiego, herbu Glaubicz, posła na sejmy, kasztelana śremskiego i podskarbiego koronnego.

W 1591 r. klucz sierakowski nabył Jan Opaliński z Bnina, herbu Łodzia, kasztelan rogoziński.

Następnie gospodarzył tu jego syn wojewoda, poznański Piotr Opaliński oraz jego synowie: Krzysztof Opaliński (1609-1655) i Łukasz Opaliński młodszy (1612-1662), którzy zasłynęli na polu literatury. Właśnie Łukasz Opaliński, w obecności brata Krzysztofa i matki, zapisując 17 lipca 1634 r. Szpitalowi św. Ducha w Sierakowie 1.000 złotych polskich, ulokował je na swych dobrach w Kłosowicach i Starym Zatomiu. Jedyną córką kasztelana poznańskiego Jana Karola Opalińskiego, była Katarzyna Opalińska(1680-1747), która w 1698 r. wyszła za podczaszego koronnego Stanisława Leszczyńskiego i wniosła mu cały majątek, a 4 października 1705 r. wraz z mężem została koronowana na królową Polski.

Ich córka Maria Leszczyńska (1703-1768) została w 1725 r. żoną Ludwika XV i w ten sposób Stary Zatom wraz z całym kluczem sierakowskim stał się w 1747 r. własnością królowej Francji. Jednak już 23 maja 1749 r. z powodu wystawnego życia dworskiego zmuszona była dobra Miasto Sieraków ze Wsiami i Folwarkami, w tym obie wsie Zatim, sprzedać za sumę Milion Złotych Polskich Henrykowi Hrabiemu z Ociesza Brühlowi.

Wieś leży na historycznym obszarze biskupstwa poznańskiego. Od początku związana z Parafią NMP Niepokalanie Poczętej w Sierakowie, co jest potwierdzone od 1580 r. Protestanci też należeli do parafii w Sierakowie. Na przełomie XIX/XX wieku wieś była zdecydowanie katolicka i polska. W 1885 r. mieszkało tu 37 protestantów (9%), w 1905 r. – 31 (7,5%). Wszyscy protestanci byli niemieckojęzyczni, natomiast dla 372 katolików (89,8% mieszkańców wsi) językiem ojczystym był polski.

Wieś początkowo należała do dworu, ale w końcu XIX w. była już wsią gospodarską.

Powierzchnia wioski wynosiła 585 ha, w 1908 r. – 586,2 ha. Mieszkało tu w 1837 r. – 265 "dusz", 1864 – 352 mieszkańców, 1905 – 414 mieszkańców, 1910 – 397 mieszkańców, 1970 – 289 mieszkańców, 1978 – 266 mieszkańców, 2003 – 268 mieszkańców. 12 grudnia 1939 r. Niemcy którzy zajęli te tereny na początku II wojny światowej rozpoczęli wysiedlenia mieszkańców - łącznie w kilku grupach 110 osób. Na inne gospodarstwa przesiedlono 20 osób, a do prac przymusowych w Niemczech wysiedlono 9 osób. W 1945 r. zniszczone zostały tylko 3 domy.

Szkoła

W końcu XIX w. szkoła ewangelicka znajdowała się w Kolnie. Szkoła we wsi czynna była w latach 40., w latach 70. był tu punkt filialny Zespołu Szkół Gminnych w Międzychodzie.

Wieś w powstaniu wielkopolskim]]

W powstaniu wielkopolskim 5 stycznia 1919 r. – do Sierakowa przybył silny oddział wojska niemieckiego, który uprowadził ze stadniny ponad 100 rasowych koni. Miały dużą wartość jako zwierzęta pociągowe. Mieszkańcy wezwali na pomoc powstańców z Szamotuł i Pniew. Miasto zostało opanowane przez polskie oddziały, które ruszyły na zachód i wkrótce dotarły do linii Zatom Stary – Ławica – Prusim. Sieraków został opanowany przez powstańców wielkopolskich; rozpoczęła się ofensywa wojsk powstańczych na okoliczne miejscowości, niektóre z nich kilkakrotnie przechodziły z rąk do rąk. 14 stycznia 1919 r. – powstańcy z placówki w Zatomiu Starym stoczyli bój o sąsiednią wieś Zatom Nowy.

Na rzece Warcie czynna jest przeprawa promowa (prom górnolinowy ustawiany siłą mięśni i zestawem kół do prądu rzecznego) do Zatomia Nowego.

.

Komunikacja

Dojazd

Południowa część miejscowości, położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 182, swój przebieg pokrywając praktycznie z równolegle biegnącą linią kolejową nr 368. Z drogą nr 182 krzyżuje się droga wojewódzka nr 195, prowadząca do głównej części wsi oraz przeprawy promowej przez Wartę.

Kolej

W 1907 r. zbudowano tu linię kolejową (współczesna nr 368) z Szamotuł do Międzychodu. Od 2006 linia kolejowa jest nieczynna.

Współczesność

W lipcu 2006 r. rozpoczęto odwiert w poszukiwaniu ropy naftowej. Na rzece Warcie czynna jest przeprawa promowa (prom górnolinowy ustawiany siłą mięśni i zestawem kół do prądu rzecznego) do Zatomia Nowego.

Gdzie dalej

W odległości niespełna 7 km na wschód Sieraków, 5 km na południowy zachód Międzychód.