Wojciechów (powiat lubelski)

Wojciechów – wieś położona w Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie lubelskim, w gminie Wojciechów.

Współrzędne geograficzne: 51°14′08″N 22°14′41″E

Wojciechów i gmina wiejska Wojciechów położone są w powiecie lubelskim, pomiędzy Nałęczowem a Bełżycami przy drodze 827. Przez teren ten przepływają rzeki Bystra oraz Czerka i Ciemięga. Dolina Bystrej to korytarz ekologiczny między obszarami chronionego krajobrazu Wisły, Bystrzycy oraz Wieprza. Panują tu swoiste warunki mikroklimatu dolinnego, urzeka malownicze otoczenie wąwozów i wzgórz. Lasy zajmują dużą powierzchnię, mają obfite podszycie i runo. Okolica stanowi zaciszne i atrakcyjne miejsce wypoczynku, w gościnę zapraszają liczne gospodarstwa agroturystyczne.

Wojciechów słynie z cyklicznych imprez kowalskich, takich jak Ogólnopolskie Warsztaty Kowalskie, Ogólnopolskie Targi Sztuki Kowalskiej oraz Ogólnopolskie Spotkania Kowali.

We wrześniu 1939 r. grupa chłopów z Wojciechowa pomagała w ratowaniu skarbów wawelskich.

Podczas hitlerowskiej okupacji Wojciechów stanowił silny ośrodek Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.

Początki osadnictwa na tym terenie sięgają wieku VIII, ale informacje z kronik kościelnych o istnieniu drewnianego kościoła katolickiego pw. św. Wojciecha w miejscowości „Woycechow” datują się dopiero na wiek XIV (1328 r.). Za pierwszego właściciela Wojciechowa uznaje się kasztelana lubelskiego, Jana ze Szczekockich, herbu Odrowąż.

W połowie XIV w. rozpoczęto budowę fortyfikacji obronnych. Wojciechowskie fortalicjum otoczone do dziś zachowaną suchą fosą było solidną murowaną budowlą na majdanie. Była to w owym czasie rzadkość w krajobrazie ziemi lubelskiej, gdzie przeważała zabudowa drewniana. Warownia wojciechowska miała dla panującego monarchy znaczenie strategiczne - leżała bowiem na trakcie o stale rosnącym znaczeniu: z Krakowa przez Urzędów, Bełżyce, Wojciechów, Kock na Łuków i Litwę. Fortalicja z wieżą mieszkalną powstała za sprawą Jana Pileckiego ożenionego z Zofią herbu Odrowąż.

Od 1561 r. kościół zamieniony został w zbór kalwiński przez właściciela majątku, byłego pastora wodzisławskiego Stanisława Spinka. Orzechowscy, kolejni właściciele wsi byli arianami. W 1632 r. Paweł Orzechowski zbudował rezydencję pałacową, a wieżę przeznaczył na cele gospodarcze.

Wieża ariańska w Wojciechowie

Kościół modrzewiowy pw. św. Teodora w Wojciechowie

Muzeum regionalne w Wojciechowie

Wielokrotne zmiany właścicieli w XIX w. doprowadziły do zniszczeń budowli, pozostała samotna wieża, zwana ariańską oraz dwór (dziś siedziba gminy).

Warto zobaczyć i zwiedzić w Wojciechowie:

• Dwór ziemiański z II poł. XIX w. Założony na planie prostokąta, murowany, z ganeczkiem wspartym na czterech kolumnach. Dwór na początku XX w. przekazali ostatni właściciele Wojciechowa - Popławscy z przeznaczeniem na siedzibę Urzędu Gminy. W ścianę budynku wmurowana jest tablica upamiętniająca akcje żołnierzy AK.

• Kościół pw. św. Teodora – późnobarokowy, wybudowany w 1725 r. Modrzewiowy, otoczony murowanym parkanem, stoi na niewielkim wzniesieniu w otoczeniu lip i klonów. Ufundował go nawrócony z kalwinizmu na wiarę katolicką Teodor Orzechowski, ówczesny właściciel Wojciechowa.

O późnobarokowym charakterze budowli świadczy jej wyposażenie. W drewnianym, barokowym ołtarzu głównym znajdują się obrazy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1836 r. oraz św. Kajetana i św. Teodora. Ołtarze zdobią kurdybany - barwione skóry intensywnie dekorowane we wzory tłoczeniami, złoceniami oraz malowidłami.

• Cmentarz - założony w I poł. XIX w., łączy go z kościołem wspaniała aleja kasztanowa. Na cmentarzu przy kościele znajduje się drewniana, czworoboczna dzwonnica współczesna kościołowi oraz wiele wyjątkowo okazałych nagrobków m.in. nagrobek Felicjany z Fredrów Grodzickiej z 1892 r. Także płyta nagrobna z XVI w. Stanisława Spinki, herbu Prus. Na uwagę zasługuje kaplica grobowa rodziny Świeżawskich, grobowiec Felicjana Grodzickiego oraz grobowiec rodziny Dąbrowskich.

• Wieża Ariańska – wybudowana w I poł. XVI w., jedyna na Lubelszczyźnie budowla typu obronno-mieszkalnego, gotycko-renesansowa. W 1910 r. została przekazana Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości (działające do 1939 r., reaktywowane w 1974 r. jako Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, działa do dziś). Odbudowę, którą kierował pierwotnie Jan Koszyc-Witkiewicz, przerywały wojny. Notatki architekta z opisem Wieży Ariańskiej wykorzystał Stefan Żeromski w powieści Nawracanie Judasza a sam architekt stał się pierwowzorem głównego bohatera powieści. Ostatecznie gruntowny remont Wieży Ariańskiej ukończono w latach 70. XX w. wg projektu Tadeusza Augustynka. Obecnie w wieży mieści się Gminny Ośrodek Kultury, Wojciechowskie Muzeum Regionalne, Gminna Biblioteka Publiczna, Muzeum Kowalstwa oraz Stowarzyszenie Kowali Polskich.
  • Muzeum Kowalstwa – mieszczące się na najwyższej kondygnacji Wieży Ariańskiej, powstało w 1993 r. i jest jak dotąd jedynym tego typu muzeum w Polsce. Znajduje się w nim kolekcja ponad 1000 eksponatów sztuki kowalskiej z kraju i zagranicy. Uwagę zwracają niezwykłe eksponaty: żelazny pas cnoty, repliki broni średniowiecznej, patera na owoce wykonana przez kobietę czy kute akwarium. Goście mogą tu zagrać marsza kowalskiego na kowadle, zaostrzyć siekierę na ręcznej szlifierce, posłuchać opowieści o pracy kowala i dowiedzieć się dlaczego podkowa przynosi szczęście. Muzeum otwarte od poniedziałku do piątku w godz. 9.00-17.00, w soboty i niedziele 10.00-17.00. Od października do maja w niedzielę nieczynne. Kontakt: gok@agroturystyka.pl, www.kowale.com.pl
  • Wojciechowskie Muzeum Regionalne – mieści się na trzecim piętrze Wieży Ariańskiej. W jego wnętrzach, stylizowanych na chałupę wojciechowską z lat 1920-1930 zgromadzono przedmioty służące dawnym mieszkańcom w ich codziennym życiu i pracy oraz eksponaty dokumentujące dzieje Wojciechowa.

W Muzeum eksponowana jest również historia folkloru Ziemi Wojciechowskiej. Przy Muzeum działa Galeria Sztuki Ludowej, w której można nabyć wyroby miejscowych twórców oraz wybić pamiątkową monetę. Bilety upoważniają również do zwiedzania Wieży Ariańskiej i Muzeum Kowalstwa.

• Wojciechosko Zagroda – mini skansen. Można zobaczyć tu zagrodę chłopską (chałupa, stodoła, warsztat stolarza, obora ze zwierzętami), zagrodę kowala (stara kuźnia z 1918 r., chata kowala, wystawa starych maszyn rolniczych, i pole kowala) i izbę garncarza, w której dla chętnych można zorganizować warsztaty garncarskie (12 kół do dyspozycji). Ponadto „Wojciechosko Zagroda” zaprasza do nowej formy zwiedzania tzw. Ouesting, a także na lekcje przyrodnicze. Na terenie „Wojciechoski Zagrody” znajduje się plac zabaw, miejsce na ognisko, sklepik produktów lokalnych. Godziny otwarcia: 10.00-17.00. (od kwietnia do listopada). Kontakt: wojciechoskozagroda@interia.pl, www.wojciechoskozagroda.pl

Dla zainteresowanych współczesnymi ciekawostkami:

Kuźnia Romana Czernieca – funkcjonuje od 1920 r., także dziś wykonywane są tu wyroby artystyczne, naprawiane narzędzia rolnicze czy podkuwane konie. W bocznym skrzydle warsztatu znajduje się imponująca galeria wyrobów kowala. Gospodarz opowiada gościom dzieje kuźni i na ich oczach zmienia w ogniu kształt metalowych sztab, którym nadaje niepowtarzalny kształt i surowe piękno. Od 1984 r. co dwa lata odbywają się w Wojciechowie Ogólnopolskie Spotkania Kowali, a od 1995 r. coroczne Ogólnopolskie Warsztaty Kowalskie, podczas których powstają niezwykłe dzieła z żelaza. Czynne: 8.00-9.00 (z wyjątkiem niedziel i świąt). Kontakt: czerniec@czerniec.pl, www.czerniec.pl

W okolicy warto zobaczyć:

• Muzeum Minerałów w Nowym Gaju – powstało nad rzeką Bystrą w „Młynie Hipolit” pochodzącym z 1937 r. Udostępniona do zwiedzania jest prywatna kolekcja 2000 niezwykłych eksponatów. Muzeum prowadzi lekcje dla grup szkolnych, dostosowane do podstawy programowej połączone z pokazem wybuchu wulkanu i płukaniem „złota” – 7 zł/os, poszukiwaniem skarbów – 5 zł/os, samodzielnym odlewaniem monet – 3 zł/os. Uczestnicy otrzymują certyfikat i wypłukany urobek, skarb, minerał, monetę. Nowością są pokazy w mobilnym planetarium „Gemini”. Przenośna kopuła mieści do 30 dzieci lub 20 osób dorosłych. Godziny otwarcia: 9-17 (po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym) z wyjątkiem niedziel i świąt. Kontakt: Nowy Gaj 18a, 24-204 Wojciechów, tel. 81 723 75 72,505 288 292, mlynhipolit@poczta.onet.pl, www.mlynhipolit.pl

• Zespół dworsko-parkowy w Palikijach – murowany, otoczony zielenią (m.in. czerwony klon, wielowiekowe lipy, dęby i świerki) i stawami dwór wzniesiony w 1906 r. na fundamentach pałacu z XVII w. Obecnie stanowi własność prywatną i nie jest udostępniany do zwiedzania.
• Zespół dworsko-parkowy z XIX w. w Łubkach – klasycystyczny, drewniany dwór z połowy XIX w. położony nad rzeką Czerką. Należał do rodu Dąbrowskich, obecnie mieści się w nim szkoła podstawowa. Po okazałym niegdyś parku pozostały uznane za pomniki przyrody – dęby szypułkowe i sosna czarna. Na terenie majątku znajduje się kamienna tablica ze złożonym tu sercem zmarłego 4 sierpnia 1908 r. właściciela Mieczysława Dąbrowskiego.
• Kapliczka ku czci pomordowanych w Szczuczkach – kapliczka domkowa zbudowana w 1940 r. na miejscu tragedii, jaka miała miejsce 1 października 1939 r. – Niemcy zamordowali i spalili w miejscowej szkole ok. 100 mężczyzn. Kapliczka zbudowana została na mogile usypanej z kości i popiołów. Obecnie na marmurowych tablicach widnieją nazwiska ofiar hitlerowskiej zbrodni.

Warto zwrócić uwagę na funkcjonujące tu szlaki turystyczne:

• Szlak smaków Krainy Lessowych Wąwozów,
• Szlak kultury sakralnej Ziemi Nałęczowskiej,
• Szlak młynów wodnych rzeki Bystrej,
• Szlak żelaza i kowalskich tradycji.