Wałbrzych (niem.Waldenburg, śl-niem.Walmbrig, albo też Walmbrich, czes.Valdenburk, Valbřich) – miasto na prawach powiatu na południowym zachodzie Polski, w województwie dolnośląskim, siedziba powiatu wałbrzyskiego. Miasto leży w Sudetach Środkowych, w Górach Wałbrzyskich nad rzeką Pełcznicą.
Wałbrzych to drugie co do wielkości miasto zaraz po Wrocławiu na Dolnym Śląsku. Wałbrzych jest centrum aglomeracji wałbrzyskiej i dawną stolicą województwa wałbrzyskiego. Obecnie rozwijający się ośrodek turystyczny i duży ośrodek przemysłowo-handlowo-usługowy regionu, ośrodek akademicki i naukowy Polskiej Akademii Nauk. Największy ośrodek ceramiki szlachetniej w Polsce, miasto stanowi też ośrodek kulturalno-rozrywkowy.
Nazwa Wałbrzych w języku niemieckim Waldenburg oznacza „leśny gród”. Wałbrzych zawdzięcza tę nazwę położeniu który był porośnięty gęstym lasem w trudno dostępnym terenie. Dziś potocznie mówi się, że Wałbrzych to „Zielone Miasto”, „Miasto Zielonego Dębu”. lasy, parki i łąki zajmują ponad połowę miejskiej powierzchni.
Herb przedstawia dąb stojący na zielonym podłożu w głębi szary odcień gór na czerwonym tle.
Hejnał Wałbrzycha powstał w 1999 roku. Został skomponowany przez Patrycję Noskowiak, uczennicę Szkoły Muzycznej w Wałbrzychu.
Flaga Wałbrzycha zielone tło, a po środku Herb Wałbrzycha
Logo Miasta Wałbrzycha Znak graficzny przedstawiający trzy różnokolorowe (ciemnozielony, jasnozielony i pomarańczowy), łukowate i różnej długości linie, skomponowane na inicjale litery „W” wraz z ciemnozielonym „Wałbrzych”[1].
Wałbrzych stare miasto w nocyMaskotka jest to postać muflona zwanego „Johny Mooflon” „Moofim”[2].
Miasto istniało już w 1191 roku. Wałbrzych od wieków był miastem prywatnym, należał do śląskich rodów rycerskich – początkowo Schaffgotschów, następnie Czettritzów, a od 1738 roku niemieckiej rodziny Hochbergów, posiadaczy Zamku Książ.
Miasto od kilkunastu lat przekształca się w ośrodek turystyczny. Dawniej Wałbrzych był miastem typowo przemysłowym, znajdował się tu przemysł górniczy i hutniczy, który spowodował ogromne zniszczenia przyrodnicze, uzdrowiskowe oraz w infrastrukturze. Niektóre dzielnice Wałbrzycha były odrębnymi miastami uzdrowiskowymi np. Stary Zdrój. W czasie rozwoju przemysłu górniczego do miasta przyłączono niektóre miejscowości, które straciły walory turystyczne i uzdrowiskowe. Od 1999 roku, po utracie rangi stolicy województwa, Wałbrzych pełni rejonizację administracji województwa dolnośląskiego w następujących powiatach: świdnickim, dzierżoniowskim, kłodzkim, ząbkowickim i wałbrzyskim[3].
Do Wałbrzycha można dostać się koleją oraz skorzystać z pobliskiego lotniska Sudeckiego w Świebodzicach koło miasta.
Po mieście jeździ komunikacja miejska oraz prywatna. Okoliczne miejscowości są skomunikowane komunikacją prywatną i PKS-em. Z Wałbrzycha można dojechać komunikacją miejska linii nr 5 do uzdrowisk Szczawno-Zdrój i Jedlina-Zdrój[4].
Wałbrzych ma dobrze rozwiniętą komunikację miejską. Linie kursują na terenie miasta i do ościennych gmin oraz do uzdrowiska. Autobusami można dojechać również do granicy państwa z Republiką Czeską. Autobusy komunikacji miejskiej są nowoczesne i nowe, a w każdym autobusie jest konduktor, który zajmuje się obsługą autobusu, dba o bezpieczeństwo pasażerów, sprzedaje bilety, pomaga pasażerom niepełnosprawnym i starszym. Trasy komunikacji miejskiej są wyposażone w nowoczesne wiaty oraz elektroniczne tablice informujące o przyjeździe autobusu.
Ruiny zamku Stary Książ – wybudowany w 1794–1799 przez malarza i architekta Krystiana Wilhelma Tischbeina dla Henryka VI Hochberga. Zamek znajduje się po przeciwnej stronie zamku Książ.
Stado Ogierów „Książ” – wybudowany w pierwszej połowie XIX w., niegdyś stajnia i powozownia Zamku Książ. Posiada jedną z najpiękniejszych w Europie krytą ujeżdżalnię. W stadnie odbywają się międzynarodowe zawody w powożeniu i ujeżdżeniu oraz aukcje koni[5].
Ruiny Zamku Nowy Dwór – położone są na szczycie Góry Zamkowej (618 m). Zbudowany XIV w.Znajdujący się w dzielnicy Podgórze[6].
Palmiarnia Wałbrzyska – zbudowany w latach 1911-1914 z polecenia Jana Henryka XV Hochberga, w hołdzie dla pięknej żony księżnej Marii Theresie von Pless zwanej Daisy.
Park Wielokulturowy Stara Kopalnia – skansen budownictwa górniczego XIX wieku. (obecnie trwa tam rewitalizacja obiektu na wysoką skalę).
Muzea
Muzeum w Wałbrzychu – mieści się tu jedyny w Polsce i drugi na świecie okaz stawonoga z gromady wijów kopalnianych z epoki karbońskiej i inne bogate eksponaty geologiczne. Muzeum posiada też inne eksponaty z różnych dziedzin.
Ciekawym okazem jest też skrzemieniały pień drzewa z przed 300 mln lat, środkowej części pnia drzewa szpilkowego rosnącego w okresie karbonu, znajdujący się przy gmachu Państwowej Szkoły Zawodowej[7].
Muzeum Gross-Rosen i Archiwum oraz Pracownie Naukowo-Badawcze przy ulicy Szarych Szeregów 9. Kompleks Obozu Gross-Rosen znajduje się w Rogoźnicy[8].
Muzeum Przemysłu i Techniki – znajdujący się Park Wielokulturowy Stara Kopalnia, w którym trwa rewitalizacja.
Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Wałbrzychu – wzmianka pochodzi z 1305 roku. Legenda głosi że wypływało tu źródełko które leczyło w szczególności oczy, kościółek został zbudowany z drewna przez rycerza w podzięce za uratowanie mu życia, w później przebudowany, było to ważne miejsce kultu, w 1667 roku źródełko przestało wypływać powodem były szkody górnicze. Do dzisiejszego dnia kościółek jest odwiedzany i nazywanym „Sercem Wałbrzycha”. Budowla znajduje się przy pl. Kościelnym w centrum miasta[11].
W mieście znajduje się kilka sztolni i podziemnych bunkrów wybudowanych w czasie II Wojny Światowej, część z tych tuneli jest zasypana całkowicie lub częściowo. Warto też wspomnieć o Mauzoleum w Wałbrzychu zbudowanym w 1936–1938 według projektu Roberta Tischlera[13].
W Wałbrzychu w dzielnicy Podgórze znajduje się największy tunel kolejowy w Polsce i jeden z dłuższych w Europie, wybudowany w latach 1909-1912 w szczycie zwanym Małym Wołowcem o długości 1601 metrów[14].
Wałbrzyski Rynek odrestaurowanymi kamienicami i przyległymi uliczkami.
Wałbrzych ulica Gdańska widok na pl. MagistrackiDworzec kolejowy Wałbrzych Miasto
Wałbrzych dysponuje dobrze oznakowanymi i utrzymanymi trasami rowerowymi, przeznaczonymi do uprawiania kolarstwa górskiego i rekreacyjnego. To ponad 100 kilometrów tras rowerowych krętymi stromymi uliczkami miasta oraz w pobliskich terenach zielonych w lasach, parkach, łąkach. Podziwiać można piękne widoki i zabytki oraz mieć kontakt z przyrodą. W mieście odbywają się liczne cykliczne imprezy MTB o randze europejskiej i polskiej. W pobliskim uzdrowisku Szczawno-Zdrój znajduje się specjalny tor crossowy[15].
W mieście są następujące trasy:
Trasa wokół góry Borowej,
Trasa na góry Chełmiec
Trasa wokół góry Ptasiej Kopy (najłatwiejsza trasa)
Trasa wokół góry Niedźwiadków (najtrudniejsza trasa)
Trasa wokół Książańskiego Parku Krajobrazowego
Trasa wokół Wałbrzycha
Zielona Trasa Toyoty
Wokół Wałbrzycha są zlokalizowane trasy narciarskie z wyciągami, najbliższa to Góra Dzikowiec w Boguszowie-Gorcach oraz w Rzeczce, Schronisko PTTK „Andrzejówka” gdzie odbywa się Bieg Gwarków, jest to drugi co do wielkości bieg narciarski w Polsce.
W Wałbrzychu są organizowane różne inne imprezy sportowe oraz kulturowe, Moto Hałda, Wystawa Kwiatów Zamek Książ, Międzynarodowy Festiwal Kameralistyki Ensemble, Półmaraton Wałbrzyski, Dni Wałbrzycha, Dni Podzamcza i wiele innych imprez.
W mieście można skorzystać z pływalni krytych i odkrytych, siłowni, kortów tenisowych, stadionów sportowych, squasha, z nowoczesnej hali lekkoatletycznej, która jest jedną z najnowocześniejszych w Polsce, Skateparku, i kilku hal sportowych oraz boisk.
W trakcie budowy jest kompleks sportowo-rekreacyjny Aqua Zdrój, w którym mieścić się będzie basen pełnowymiarowy, hala widowiskowa i ośrodek fitness, baseny rekreacyjne, oraz odnowa biologiczna i hotel (czas zakończenia budowy to wiosna 2013 roku).
Oprócz tego jest 7 parków miejskich w tym Książański Park Krajobrazowy, w którym można napotkać spacerujące muflony, sarny i różnego rodzaju roślinności oraz podziwiać widoki.W ogrodzie zimowym zwanym Palmiarnią Wałbrzyską można podziwiać bujną roślinność z całego świata oraz niektóre zwierzęta.
Czas można spędzić również w ExploraPark – Park Nauki i Techniki działający na takiej samej zasadzie jak Centrum Nauki „Kopernik” w Warszawie. Również można spędzić czas w kinach, muzeach, galeriach sztuki, teatrach, filharmonii. Czy latem w miejskim amfiteatrze gdzie odbywają się imprezy kulturalne dla dzieci i dorosłych. W Wałbrzyskim Ośrodku Kultury i Bibliotece Miejskiej również wiele się dzieje i można spędzić ciekawie czas.
Dla miłośników wspinaczek górskich i skalnych również są takie miejsca zlokalizowane w mieście i poza miastem. Największym punktem widokowym jest góra Chełmiec 851 m n.p.m. i znajdująca się tam wieża z punktem widokowym (przy dobrej pogodzie można ujrzeć Polkowice).
Na górze Chełmiec stoi 45 metrowy krzyż milenijny, jest to najwyższy krzyż w Polsce, a nawet i w Europie. Pod Chełmcem na stadionie odbywają się co roku od 2 kwietnia 2005 roku, obchody upamiętniające śmierć Jana Pawła II. Po tych uroczystościach zawsze 2 kwietnia, pod krzyż wyrusza co roku pielgrzymka upamiętniająca śmierć Jana Pawła II, o 21:37 pod krzyżem zapalane są znicze i odprawiana modlitwa, uczestniczą w tych uroczystościach wierni z całego regionu wałbrzyskiego.
Jeziorko dzielnica PoniatówWałbrzych widok z Parku Sobieskiego na Stare Miasto
W mieście jest dużo barów i restauracji oraz klubów. W pobliżu Wałbrzycha również jest wiele miejsc noclegowych i gastronomicznych, np. uzdrowisko Szczawno-Zdrój[17].
Okolice Wałbrzycha są pełne tajemnic z czasów II wojny światowej. Dla miłośników przygód poleca się sztolnie Riese tajemnicze sztolnie hitlerowskie oraz Jezioro Bystrzyckie i okoliczne miejscowości.
Ten artykuł ma już minimum informacji, które czynią go użytecznym. Jednak jeszcze wiele brakuje, aby stał się przewodnikiem. Możesz pomóc uzupełniając luki i rozbudowując już rozpoczęte sekcje.
