Wrocław/Borek

Borek (przed 1945: Kleinburg) – osiedle we Wrocławiu, w dzielnicy Krzyki.

Charakterystyka

Stanowi dawną wieś przyłączoną do Wrocławia w 1897 roku. Początki miejscowości datuje się na rok 1193. Pochodził z niej Manfred von Richthofen, as lotnictwa I wojny światowej. Kolejną osobą, która prawdopodobnie urodziła się w tej wsi jest uczony Witelon (w pobliskim lasku przeprowadzał doświadczenia z optyki). Inną znaną osobistością, która pochodzi z obecnego osiedla Wrocławia jest Monika Richardson.

Granice Borku wyznacza od wschodu ul. Ślężna, od południa i zachodu tory kolejowe, od północy aleje gen. Hallera oraz Wiśniowa. Szacuje się, że mieszka na tym osiedlu około 14 tys. osób.

Architektura osiedla Borek opiera się na przedwojennych willach i kamienicach. Pod koniec XIX w. powstały tu dwa osiedla willowe. Jedną z ciekawszych budowli poniemieckich jest willa przy ul. Kutnowskiej, a także pałacyk przy al. gen. Hallera. W dzisiejszym okresie na osiedlu Borek znajduje się Wrocławski Teatr Pantomimy oraz oddział Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Osiedle Borek ma bardzo dużo połączeń tramwajowych i autobusowych, dużo zieleni, cichych i spokojnych uliczek.

Park Południowy

Park Południowy jest jednym z największych i najpopularniejszych parków Wrocławia. Położony jest w dzielnicy Krzyki, na osiedlu Borek. Założenie parku na przełomie XIX i XX w. zbiegło się w czasie z przyłączaniem ówczesnej wsi Borek do Wrocławia. Głównym fundatorem tego wrocławskiego obszaru zieleni był Julius Schottländer, który przekazał na ten cel około 17 ha z terenów należących do jego majątku. Oprócz Schottländera, również wiele innych osób, przyczyniło się do utworzenia parku. Ufundowały one obiekty, z których część można podziwiać do dnia dzisiejszego.

Park Południowy stanowi ważny element krajobrazu miejskiego, łagodzący surowy wygląd architektury miejskiej. Dzieje się tak głównie za sprawą bogactwa roślinności gromadzonego na przestrzeni lat. Ta wyjątkowa kompozycja florystyczna, może być wykorzystana do stworzenia ścieżki dydaktycznej. Park stanowi również siedlisko życia wielu gatunków zwierząt, głównie ptaków. Niemniej jednak spotkać można także wiewiórki czy jeże. Całość zasobów biotycznych tworzy wyjątkowy krajobraz sprzyjający wypoczynkowi na świeżym powietrzu. Dodatkową zachętą są również obiekty, np. taras widokowy czy plac zabaw da dzieci.

W pobliżu Parku Południowego znajdują się obiekty takie jak Kościół Zbór Antiochia, Zespół Szkół nr VI, Restauracja Haasego (dawna), zajezdnia tramwajowa, czy też market Lidl.

Historia

Park Południowy powstał jako odpowiedź na postępujący proces urbanistyczny Wrocławia oraz umożliwienie wypoczynku wciąż powiększającej się populacji miasta. Głównym czynnikiem lokalizacji parku było podpisanie w 1891 roku umowy pomiędzy władzami miasta z Juliusem Schottländerem przy akceptacji Dyrekcji Kolei Królewskich. Jej wynikiem było przekazanie przez Juliusa Schottländera 27 ha z przeznaczeniem na park publiczny, natomiast władze Wrocławia zgodziły się doprowadzić system instalacji wodno-kanalizacyjnej i gazowej do ówczesnej wsi Borek.

Umowa ta określała również 5-letni termin ukończenia prac. Powstanie parku poprzedził konkurs o zasięgu między narodowym, jednak w jego wyniku nie został wybrany projekt przyszłego parku. Ostateczny projekt przygotował pełniący funkcję dyrektora ogrodów, Hugo Richter. W 1893 roku omówił on cele, jakie postawiła przed nim komisja konkursowa. Park miał umożliwić spędzanie wolnego czasu w rozmaity sposób – spacery i kontemplacja przyrody, uprawianie sportów, spotkania towarzyskie i rozrywki w restauracji oraz cel dydaktyczny (park Południowy prezentuje najbogatszy zbiór dendrologiczny). Ostateczną formą, jaką przybrał park, zaczerpnięto z Volksgarten w Kolonii.

Wszystkie prace związane z wybudowaniem obiektów zostały zgodnie z umową zakończone w ciągu pięciu lat. Oprócz restauracji, będącej głównym obiektem parku, powstały m.in. pawilon Schottländera, taras Landsberga, wypoczynkowa altana na Wzgórzu Bendera lub 4 niewielkie mosty, różniące się pod względem architektonicznym i budulcowym. Większość z nich powstały dzięki fundacji zamożnych wrocławian i w celu utrwalenia pamięci niektórych współtwórców parku.

W kolejnych latach sposób zagospodarowania parku był często krytykowany. Twierdzono, że taki projekt parku służy jedynie doprowadzeniu spacerowicza do restauracji, piwiarni lub gospody by mógł on się oddać konsumpcji piwa. Z tej przyczyny następowały kolejne przekształcenia parku, w których dążono do rozbudowy funkcji sportowych. W 1903 roku powiększono teren do aktywnego wypoczynku o około 10 ha w kierunku północnym. Trzy główne polany parku zyskały funkcje placów zabaw dzieci i młodzieży, które to zaczęły bywać coraz ważniejszymi użytkownikami parków miejskich.

Julius Schottländer

Julius Schottländer (ur. 22.03.1835 w Ziębicach, zm. 01.01.1911 we Wrocławiu) – filantrop pochodzenia żydowskiego, wybitna postać miasta Wrocław, przed wojną patron dzisiejszej ulicy Karkonoskiej we Wrocławiu.

Rozpoczął jako handlarz wełną i zbożem w Ziębicach, w późniejszym okresie (1859) wraz ze swym szwagrem (Louisem Pakully) rozpoczął działalność we Wrocławiu. Założył tam firmę handlową w 1864 roku. Niewiele później rozpoczął produkcje oleju spożywczego w dzierżawionym Młynie Średnim (Mittel-Mühle).
Stał się właścicielem nieruchomości w mieście, a także terenów w okolicy Wrocławia, we wsiach takich jak: Kowale, Partynice, Wysoka, Suchy Dwór, Bledzów, Stary Śleszów, Bistrzyków, Karwiany, Klęcina, Borek, Ołtaszyn.

W latach 1866-1871 wzbogacił się na kontraktach zaopatrzeniowych dla armii pruskiej. Niedługo po tych wydarzeniach rozpoczął działalność filantropijną. Urządził park (Park Południowy) i przekazał go miastu w roku 1877, ponadto był fundatorem Domu Opieki Społecznej przy ulicy Wiśniowej. Darowizna ta przyczyniła się znacząco do rozbudowy południowej części Wrocławia. Wraz z żoną założył fundacje. W Ziębicach założył park miejski. Rozpoczął zabudowę miejską w rejonie dzisiejszego placu Grunwaldzkiego w latach 1875-1879.

Miał syna imieniem Paul Schottländer (1870–1938), doktor filozofii, honorowy senator Uniwersytetu Wrocławskiego, przewodniczący Wrocławskiego Związku Uniwersyteckiego.
Na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Ślężnej we Wrocławiu, znajduje się grobowiec rodziny Schottländer, w którym również pochowany został Julius.

Obiekty

Park Południowy, oprócz zróżnicowanej roślinności, oferuje również inne atrakcje. Są to różnego rodzaju obiekty kultury, użytkowe lub urozmaicające krajobraz. Jednym z takich obiektów kulturowych jest pomnik Fryderyka Chopina. Upamiętnia on wizytę pianisty we Wrocławiu w 1830 roku. Wtedy to przebywając w zajeździe Dom Polski kompozytor dał koncert wariacji na tematy proponowane przez publiczność. Pomnik zajmuje miejsce wyburzonej muszli koncertowej. Idei postawienia pomnika towarzyszyła myśl o przyszłych koncertach plenerowych. W dalszych planach, wciąż jeszcze niejasno sprecyzowanych, istnieje pomysł wybudowania amfiteatru w pobliżu parku Południowego.

Innym ciekawym obiektem pamiętającym początki powstawania parku jest altana umiejscowiona na wzniesieniu przy nasypie kolejowym. Miała ona być miejscem odpoczynku wrocławian. Została ufundowana przez Gideona von Wallenberg-Pachaly. Stanowi niejako ukoronowanie Wzgórza Bendera i jest popularnym punktem wycieczek po parku.

Innym obiektem znajdującym się w parku jest taras widokowy nad stawem. Podobnie jak wcześniej wspomniana altana, istnieje jako jeden z nieliczny obiektów zachowanych od czasów założenia parku. Służy spacerowiczom do śledzenia życia zwierząt na stawie, głównie kaczek, jak również do podziwiania fontann umieszczonych na środku stawu. Dawniej taras, a szczególnie schody po obu jego stronach schodzące do stawu, pełniły funkcję przystani, przy której cumowały niewielkie łódki.

Jednym z głównych elementów parku jest restauracja przy stawie. Zajmuje ona miejsce dawnej, swego czasu jednej z największych we Wrocławiu, restauracji Haasego. Co prawda nie sprawia ona takiego wrażenia jak jej poprzedniczka, jednak pod względem oferty raczej w niczym jej nie ustępuje.

Na zakończenie wspomnieć należy również o placu zabaw dla dzieci. Miejsce to oferuje swoim użytkownikom huśtawki, drabinki, karuzelę i wszystko co tylko dzieci mogą zapragnąć. Teren Placu zabaw jest ogrodzony, co zapewnia pewne bezpieczeństwo bawiących się tam dzieci.

Rekreacja

Głównym celem parku jest dostarczenie rozrywki i sposobu spędzenia wolnego czasu mieszkańcom Wrocławia. Przede wszystkim należy wspomnieć o dobrze zaprojektowanej i rozległej sieci alejek. W części północnej, gdzie człowiek doznaje bezpośredniego kontaktu z przyrodą, jest to najlepiej widoczne. Urokowi tej części parku dodaje śpiew ptaków porozsiadanych na gałęziach drzew lub poukrywanych w krzewach oraz pojawiające się wiewiórki czy jeże.

Zmęczony spacerowicz zawsze może liczyć na ławkę, których wiele ustawiono wzdłuż alejek lub przy sprzyjających warunkach wykorzystać do odpoczynku jedną z kilku polan. Zawsze można wrócić w pobliże stawu, gdzie znajdziemy restaurację, w której można zaspokoić głód czy pragnienie. Znajdzie się również coś dla amatorów słodyczy: w pobliżu stawu prawie zawsze spotkać można „pana z wata cukrową i popcornem”.

Osoby aktywne fizycznie, lubiące sport lub po prostu mające ochotę na aktywny wypoczynek, pomimo braku widocznych obiektów typowo sportowych, także mogą liczyć na udane spędzenie czasu. Rozległe polany dają wiele przestrzeni do gry w piłkę, frisby czy badmintona. Oprócz tego typu sportów czasami spotkać można grających w szachy czy bule. Nie zapomniano również o najmłodszych i najbardziej aktywnych użytkownikach parków. To właśnie dla nich stworzono w obrębie parku plac zabaw z torem przeszkód i piaskownicą.

Fauna

Park Południowy jest jednym z wielu miejsc we Wrocławiu, które zamieszkują różne gatunki ptaków oraz innych zwierząt. Jednymi z najpopularniejszych ptaków zamieszkujących jeziorko znajdujące się na terenie parku są kaczki krzyżówki.

Ponadto można spotkać inne latające okazy fauny, takie jak wróble, skowronki, gołębie czy drozdy. Poza ptakami występują tutaj inne zwierzęta: wiewiórki, ryby oraz liczne gatunki owadów.

Drozd w Parku Południowym	Kaczki krzyżówki na stawie w Parku Południowym
Wiewiorka i gołąb w Parku Południowym	Czapla w Parku Południowym
Wroble w Parku Południowym	Sójka, zdjęcie wykonane w Parku Południowym

Flora

„Park Południowy, założony w latach 1892–1897 według projektu architekta krajobrazu Hugo Richtera jest przykładem XIX-wiecznej sztuki ogrodowej…”
Park Południowy jest jednym z większych wrocławskich obiektów zielonych. W początkowych projektach park został podzielony na trzy części pod względem roślinności. Pierwszy typ roślinności, reprezentującej środowisko leśne, skupiono krajobrazowych polan w części północnej. Roślinność bagienna występuje wokół brzegów stawu i cieków wodnych. W południowej części parku, zgodnie z umową z Dyrekcją Kolei Królewskich, znajduje się roślinność górska, którą obsadzono specjalnie w tym celu utworzone wzniesienie tuż przy nasypie kolejowym. Ponadto zgromadzono w tym miejscu kamienie narzutowe w celu podkreślenia charakteru alpinarium. Tendencja ta, pomimo przemian i rozwoju parku, przez dziesiątki lat została w pewnej mierze zachowana. Południowy obszar nadal prezentuje roślinność górską, a w części północnej co chwilę spotyka się zagajniki i skupiska drzew jakby przeniesione prosto z lasu.
Park Południowy jest miejscem, w którym można spotkać bardzo ciekawe okazy roślinne, m.in. cypryśnik błotny (Taxodium distichum), tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera), orzesznik pięciolistkowy (Carya ovata), kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum), oraz wiele innych pospolitych drzew, np. dęby, lipy, cisy, buki. Ponadto jest wiele ciekawych kompozycji ogrodowych. Przykładem może być wspaniały ogród bylinowy.

Różanecznik w Parku Południowym	Tulipanowiec w Parku Południowym
Kasztanowiec zwyczajny, zdjęcie zrobione w Parku Południowym	Kasztanowiec czerwony, zdjęcie zrobione w Parku Południowym

Bibliografia

Iwona Bińkowska, „Natura i Miasto”
„Środowisko Wrocławia”, pod red. Krzysztofa Smolnickiego, Mariusza Szykasiuka

Na niniejszej stronie wykorzystano treści ze strony: Wrocław/Borek opublikowanej w portalu Wikitravel; autorzy: w historii edycji; prawa autorskie: na licencji CC-BY-SA 1.0