Walewice (wieś w powiecie łowickim)

Walewice – miejscowość w gminie Bielawy, w powiecie łowickim, w województwie łódzkim, której usytuowanie żartobliwie określa się, że leży "między Piątkiem a Sobotą", co jest prawdą. Bliżej, choć mniejsza, leży stara miejscowość Sobota, a nieco dalej wieś Piątek, znana z tego, że leży w geometrycznym środku Polski.

Za czasów Królestwa Polskiego istniała gmina Walewice.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa skierniewickiego.

Współrzędne geograficzne: 52°06′13″N 19°40′03″E

Historia

Walewice wymieniane były w 1316 r. choć wcześniej istniało tu grodzisko, którego ślady istnieją do dziś. Osada istniała przy tzw. „via magna antiqua” – dawnej odnodze szlaku bursztynowego.

Na przełomie XVIII i XIX w. właścicielem Walewic był Anastazy Walewski, szambelan króla Stanisława Augusta Poniatowskiego który z pierwszą żoną Magdaleną z Tyzenhauzów zbudował tu w latach 1773–1783 nad rzeką Mrogą klasycystyczny pałac. Jego projektantem i budowniczym był Hilary Szpilowski i jest to jeden z nielicznych zachowanych pałaców zbudowany w myśl zasad Palladia.

Drugą żoną szambelana Anastazego Walewskiego była Maria, z domu Łączyńska, kobieta niezwykłej urody, znana postać epoki napoleońskiej, matka chrzestna Zygmunta Krasińskiego. 4 maja 1810 r. urodził się w Walewicach Aleksander Colonna-Walewski, naturalny syn Napoleona I, mąż stanu w czasach Napoleona III (późniejszy ambasador Francji w Wielkiej Brytanii i w latach 1855-1860 minister spraw zagranicznych Napoleona III a następnie minister kultury i sztuki Francji), zmarły w 1868 r. w Strasburgu.

W połowie XIX w. pałac wraz z majątkiem przeszedł w ręce rodziny Grabińskich herbu Pomian, którzy byli jego właścicielami do 1945 r. kiedy to zostali wywłaszczeni na mocy dekretu o reformie rolnej.
Grabińscy na przełomie XIX i XX w. pałac zmodernizowali i przebudowali, założyli stadninę koni półkrwi (anglo-araby), rozwinęli hodowlę karakułów, olbrzymią hodowlę ryb (na ponad 100 ha stawów), fabrykę mączki ziemniaczanej i krochmalu.
Ostatnimi właścicielami Walewic byli szambelan papieski Stanisław Bohdan Grabiński z żoną Jadwigą z hr. Potockich, a po jego śmierci w 1930 r. ich małoletnie dzieci: Stanisław Wojciech, Maria, Władysław, Róża i Jan Grabińscy.

W okresie międzywojennym Walewice były jednym z najlepiej zagospodarowanych majątków ziemskich w Polsce centralnej.

W 1945 r. część majątku rozparcelowano i nadano ziemię okolicznym chłopom, pozostały obszar upaństwowiono. Od 1952 r. Walewice stały się siedzibą dużego zespołu państwowych gospodarstw rolnych. Stadnina koni, istniejąca już przed II wojną światową została upaństwowiona i znacznie rozbudowana. Hodowane są tu konie pełnokrwiste, w dużej mierze na eksport.

Zabytki

Rezydencja walewicka składa się z pałacu, parku i zabudowań gospodarczych.

Pałac - murowany, położony na wysokim zboczu doliny Mrogi, składa się z korpusu głównego i dwóch pawilonów bocznych połączonych z nim galeriami załamującymi się pod kątem prostym. Korpus główny jednopiętrowy, na planie prostokąta. W elewacji frontowej czterokolumnowy portyk joński zwieńczony trójkątnym frontonem; w tympanonie kartusz z herbem Pomian. Twórca pałacu, architekt Hilary Szpilowski (1753–1827) był uczniem Stanisława Zawadzkiego (1743–1806), jednego z pierwszych Polaków–architektów wykształconych przy poparciu króla Stanisława Augusta, który miał swoją koncepcję stylu klasycystycznego. Hilary Szpilowski wyprzedził Królewskie Łazienki projektując kolumnowy portyk pałacu w Walewicach. Powtórzył go w innych budowlach i stał się pionierem nowego stylu.

W elewacji ogrodowej dwa głębokie ryzality, między nimi na parterze taras ze schodami. Wewnątrz pałacu klatka schodowa z łamanymi schodami, podzielona na parterze kolumnadą toskańską. W salach fragmenty wystroju klasycystycznego: kominek marmurowy na parterze, posadzki parkietowe, drzwi, boazeria, drewniane obramienia luster. Pawilony boczne zbudowane na planie kwadratu, jednopiętrowe, kryte dachem namiotowym. W jednym z pokojów klasycystyczny kominek kamienny. Galerie parterowe, jednotraktowe: południowa galeria przebita obustronnie arkadowymi, oszklonymi otworami, w północnej otwory zastąpione blendami. W pałacu do dziś znajduje się część wyposażenia i mebli po ostatnich właścicielach.
Obecnie w pałacu w Walewicach znajduje się dyrekcja Stadniny Koni i 300 hektarowego gospodarstwa rybnego. Można zwiedzać pałac, także jego sklepione podziemia, organizować przejażdżki konne i powozem, organizować zjazdy, konferencje.

Park założony w 1886 r. wg projektu W. Kronenberga na pow. 13,2 ha. Obejmuje stary drzewostan, posiada piękny układ kompozycyjny oraz sporą powierzchnię wodną dwu koryt Mrogi i stawu. W parku kamienne antyczne rzeźby „Diana na polowaniu”, „Apollo z lirą”, oraz przy mostku Mars i Wenus. Wiosną, pod nagimi jeszcze koronami drzew w parku, pojawia się barwny dywan biało, różowo i czerwono kwitnącej kokoryczy, rzadkiej rośliny cienistych lasów liściastych. Godne uwagi drzewa: grujecznik japoński, grupa świerków białych, buki czerwono listne i tulipanowiec. Pomnik przyrody - dąb szypułkowy przy zachodniej ścianie pałacu o krótkim przysadzistym pniu i szerokiej koronie, o obwodzie 6 m. Nad stawami łabędzie nieme, czaple siwe, mewy śmieszki, gęsi dzikie, czasami bocian czarny i kormoran i dzikie łabędzie.
Od drogi wiedzie do rezydencji aleja lipowo-grabowa dł. 250 m. Między bramą wjazdową a frontem pałacu mieści się część regularna parku: aleja wjazdowa, prostokątne trawniki otoczone szpalerami ligustru oraz okrągły trawnik przed pałacem, z kwietnikiem pośrodku i czterema pięknymi dębami kolumnowymi, rozmieszczonymi symetrycznie na obwodzie.
Zabudowania gospodarcze z końca XVIII w., bez znamion stylowych, przebudowane: budynek mieszkalny, spichlerz ze sklepioną piwnicą oraz magazyn nad Mrogą.

Bitwa podczas II wojny światowej

W nocy z 9 na 10 września 1939 ciężkie walki o wieś Walewice, folwark, dwór i pałac stoczyła Wielkopolska Brygada Kawalerii Armii „Poznań”. Bój ten był częścią bitwy nad Bzurą. W czasie walki wyróżnił się dowódca 1. szwadronu 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich rotmistrz Michał Gutowski. Ciężko ranny został podporucznik rezerwy Aleksander Lossow-Niemojowski.
W 30 rocznicę bitwy odsłonięto ku czci poległych okazały głaz z tablicą pamiątkową (w lesie po lewej stronie drogi przed wsią).
Niedaleko pałacu i stadniny koni znajduje się cmentarz poległych kawalerzystów polskich, wraz z pomnikiem upamiętniającym tę walkę.

Zabytki w rejestrze

Według rejestru zabytków KOBiDZ (NID) na listę zabytków wpisane są obiekty:

zespół pałacowy, XVIII-XIX w.
- pałac z pawilonami i galeriami, 1783, nr rej.: 119-VII-28 z 18.01.1962 oraz 119 z 24.08.1967
- park, nr rej.: 617 z 24.08.1967

Zobacz też

Stadnina Koni Walewice (http://pl.wikipedia.org/wiki/Stadnina_Koni_Walewice)
gmina Walewice (http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Walewice)

Okolice Walewic

Na parafialnym cmentarzu w pobliskich Bielawach, jest również kwatera poległych w wojnie obronnej 1939 r., jak również neogotycka kaplica grobowa rodziny Grabińskich
W brzezince przy drodze z Walewic do Bielaw znajduje się grodzisko stożkowate częściowo zniwelowane
Znajduje się też niezwykle interesujący rezerwat przyrody nieożywionej „Walewice", o pow. 1,65 ha. W dawnej żwirowni, na stoku doliny Mrogi, odkryto interesujący i niezwykle bogaty zespół kopalnych form i osadów powstałych w okresie, gdy Polska północna pokryta była lodowcem, a okolice Walewic znajdowały się w strefie klimatu arktycznego
Kilka kilometrów dalej w szerokiej dolinie rozległych obszarów zagospodarowanych łąk płynie rzeka Bzura.

Linki zewnętrzne

KOBiDZ (NID): Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie