Wąsowo

Wąsowo – wieś w Polsce, położona w województwie wielkopolskim, w powiecie nowotomyskim, w gminie Kuślin, ok. 8 km na północny wschód od Nowego Tomyśla. 1 km na północ przebiega autostrada A2.

Informacje

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa poznańskiego.

Współrzędne geograficzne: 52°21′56,9118″N, 16°14′55,3272″E

Wieś, przy szosie Nowy Tomyśl-Duszniki. W latach 1781-1860 własność Sczanieckich. Rozległe założenie pałacowo-parkowe z klasycystyczną kaplicą-rotundą z ok. 1790 r. Obszerny zespół kamienno-ceglanych zabudowań folwarcznych z 2 poł. XIX w.

Wśród równinnych okolic Nowego Tomyśla trochę żywszym ukształtowaniem powierzchni wyróżniają się okolice położone o kilka kilometrów na północny wschód od miasta – w rejonie Chmielinka, Chraplewa, Władysławowa. Na skraju tego obszaru znajduje się spora kępa wysokiej i starej zieleni. To park w Wąsowie, jeden z największych w Wielkopolsce. Ponad nim góruje masywna zamkowa wieża.

Historia

W średniowieczu wieś stanowiła własność klasztoru benedyktynów z Lubinia. Od XV w. do połowy XVII w. własność Niegolewskich, później wieś często zmieniała właścicieli (Rogowscy, Zakrzewscy). Przejściowo (1776-1781) w posiadaniu Kazimierza Raczyńskiego (ostatniego starosty generalnego Wielkopolski przed II rozbiorem Polski, później w rękach rodziny Sczanieckich. Majątek wraz z kilkoma okolicznymi wsiami od 2 poł. XVIII w. należał do rodziny Sczanieckich, wywodzącej się ze Szczańca koło Świebodzina. Gdy w 1781 r. starosta średzki Sylwester Sczaniecki opuścił Brody — główną siedzibę rodu, rozpoczął budowę piętrowego pałacu w Wąsowie. Reprezentuje on styl przejściowy od baroku do klasycyzmu i ma pośrodku oraz z boków nieco wysunięte przed fasadę ryzality. Z pewnością byłby uznawany za jeden z bardziej interesujących zabytków, gdyby w sąsiedztwie nie powstał okazalszy obiekt.

Sczanieccy byli znani z ofiarnej i patriotycznej działalności na rzecz polskiej ludności zaboru pruskiego (Emilia Sczaniecka była bratanicą wspomnianego wyżej Sylwestra). W dziedzinie gospodarzenia folwarkiem ziemskim nie mieli zdolności i przed końcem XIX w. utracili na rzecz Niemców wszystkie majątki w powiecie nowotomyskim oprócz Michorzewa.

W 1860 podupadły majątek nabył na licytacji pewien kupiec, a w 1868 r. sprzedał go berlińskiemu bankierowi i przemysłowcowi – Richardowi Hardtowi. Rodzina Hardt przeniosła tutaj wkrótce swoją główną siedzibę (była już wcześniej właścicielem pobliskich Chraplewa i Głuponii).

Zabytki

Duży park (50 ha), dobrze utrzymany,
W parku, barokowo-klasycystyczny pałac Sczanieckich,
Neogotycki zamek von Hardtów (ostatnimi czasy był w nim hotel, spłonął w dużej części 19 lutego 2011 r.)
Klasycystyczna kaplica z 1786 r.
Na północnym skraju miejscowości skansen.

Richardt Hardt był bankierem i przemysłowcem berlińskim. W latach 1870-1872 wzniósł on dla siebie eklektyczną willę na krawędzi obniżenia terenowego, trochę na wschód od starego pałacu – nieco mniejszą od niego, ale okazalszą, kontrastującą niespokojną linią fasad i uzupełnioną od północnego wschodu wysoką ośmioboczną wieżą widokową. Projekt sporządził berliński architekt Gustaw Erdmann. Elewacje wykonano z ciemno czerwonych cegieł klinkierowych, uzupełnianych detalami z piaskowca, co było rozwiązaniem nowym i nieco obcym dla Wielkopolski. Kubatura tego pałacu nie była zbyt duża, więc szybko powstała potrzeba jego powiększenia. Dokonano tego zapewne w latach 1899-1900 – po przejęciu dóbr wąsowskich przez Wilhelma von Hardta, a przed przyjazdem cesarza Wilhelma II (tej wizyty nie potwierdzają źródła, ale jest ona prawdopodobna). Dachy pokryto łupkiem. Zachowano charakter dotychczasowej budowli, obudowując ją podobnymi stylowo członami.

Powstał w ten sposób okazały pseudozamek, o bryle urozmaiconej, niesymetrycznej i skomplikowanym rzucie poziomym, z dominującą nad nim wysoką masywną wieżą. Szczególnie efektownie prezentuje się ów „zamek" od strony parku – z obniżenia terenowego lub z jego przeciwległej strony.

Jednocześnie zrealizowano wspaniały wystrój wnętrz – neogotycki i neoromański. Szczególnie bogato dekorowana była biblioteka, zwana też Pokojem Pana. Dachy pokryto łupkiem. Park (pow. 49,49 ha) rozplanowano po obu stronach wydłużonej doliny, w której dawniej znajdował się staw. Rośnie tu wiele pięknych okazów drzew, m.in. dęby o obwodzie do 590 cm, buki do 570 cm, lipy do 490 cm, buk odmiany purpurowej o obwodzie 460 cm oraz (przy kaplicy) drzewiasty okaz cisa. Przy bramach wjazdowych stoją stylowe domki, wzniesione w czasie rozbudowy pałacu: dla dozorcy od strony zachodniej i dla ogrodnika od wschodu.

Mówiąc o rozległym założeniu pałacowo-parkowym w Wąsowie nie sposób pominąć zbudowanej ok.1790 r. klasycystycznej kaplicy-rotundy Wniebowstąpienia Pańskiego, nakrytej dachem zwieńczonym sygnaturką. Wyposażenie wnętrza kaplicy (ołtarz, polichromia, chór muzyczny) pochodzą z połowy XIX w.

Ciekawostki

Przy drogach do Chraplewa i Dusznik stare aleje lipowe.