Powiat elbląski

Powiat elbląski – powiat w Polsce, w (województwie warmińsko-mazurskim), utworzony w 1999 r. w ramach ówczesnej reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Elbląg.

Współrzędne geograficzne stolicy powiatu: 54°09′30″N, 19°24′10″E

Powiat elbląski leży w zachodniej części województwa warmińsko – mazurskiego, zajmuje powierzchnię 1 430,55 km². Obszar powiatu zamieszkuje blisko 57 000 osób, co stanowi 4% ludności województwa. Gęstość zaludnienia w powiecie wynosi 39,45 osób/km². Urbanizacja powiatu wynosi 29,77%. W skład powiatu wchodzi 9 jednostek administracyjnych, w tym 3 gminy o charakterze miejsko-wiejskim: Młynary, Pasłęk, Tolkmicko i 6 gmin o charakterze wiejskim: Elbląg, Godkowo, Gronowo Elbląskie, Markusy, Milejewo i Rychliki. Są 4 miasta: Elbląg, Młynary, Pasłęk, Tolkmicko.

Walory powiatu elbląskiego to: centralne położenie Elbląga względem powiatu elbląskiego i bliskość dużych portowych metropolii, położenie w pasie ważnych układów komunikacyjnych, dostęp do morza Bałtyckiego przez Zalew Wiślany i port w Elblągu, duży udział wód powierzchniowych i lasów w ogólnej powierzchni (ok.40%), bogactwo flory i fauny oraz znaczny udział obszarów przyrodniczo cennych, niezwykle bogata historia i zachowane dziedzictwo kulturowe.

Powiat elbląski jest obszarem o korzystnym położeniu geograficznym, bogatą przyrodą i krajobrazem łączącym w sobie wyżyny, niziny oraz depresję (najniżej położony punkt w Polsce 1,8 m p.p.m w Raczkach Elbląskich).

Jedną z największych atrakcji turystycznych powiatu elbląskiego i to na skalę europejską jest Kanał Elbląski. Kanał jest jednym z najciekawszych pod względem krajoznawczym i technicznym szlakiem wodnym w skali światowej. Zaprojektował go w latach 1825 - 1844 holenderski inżynier Jakub Jerzy Steenke. Budowę rozpoczęto w 1846 r. Długość jego wynosi 129,8 km, w tym odcinek Ostróda-Elbląg - 80,4 km. Uwzględniając odgałęzienia na jeziorach całkowita długość kanału wynosi 187,2 km. Perełką tej jednej z dwóch tego typu dróg na świecie są unikatowe urządzenia techniczne - 5 pochylni (Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny), dzięki którym statki pokonują 2 km po suchym lądzie. Zadaniem systemu pochylni jest pokonanie olbrzymiej różnicy poziomu wód, wynoszącej około 100 m na przestrzeni 9,6 km. Także piękny urozmaicony krajobraz na trasie kanału stanowią jedyną tego typu atrakcję turystyczną w Europie.

Ze względu na rzeźbę terenu w powiecie elbląskim można spotkać krajobrazy:

nadzalewowe (gmina Elbląg, Tolkmicko),
deltowe (gmina Elbląg),
jeziorno-bagienne (gmina Elbląg, Markusy),
równin i wzniesień morenowych (gmina Pasłęk),
pagórków pojeziernych (gmina Godkowo),
dolin i równin (dolina rzeki Baudy, Wąskiej Pasłęki).

Na terenie powiatu znajduje się wiele zabytków z okresu średniowiecza i wieków nowożytnych, są to m.in.: Ratusz Gotycki, Brama Kamienna i Młyńska w Pasłęku, układ urbanistyczny Starego Miasta w Młynarach, Pasłęku i Tolkmicku, zabytkowa letnia rezydencja cesarska w Kadynach (gmina Tolkmicko), unikatowe stanowiska archeologiczne z licznymi grodziskami (Weklice, Janów), zespoły dworsko-pałacowe, w tym: dwór Dohnów z XVIII w Dawidach (gmina Pasłęk) i Bielicy (gmina Godkowo), zespół pałacowy w Janowie Pomorskim (gmina Elbląg), zespół pałacowo-parkowy w Kwitajnach (gmina Pasłęk), pałac wraz z parkiem w Powodowie i Topolnie Wielkim (gmina Rychliki), zespół dworsko-parkowy w Połoninach (gmina Tolkmicko), układ ruralistyczny wsi Tropy Elbląskie (gmina Elbląg) i Kadyny (gmina Tolkmicko), liczne zabytkowe kościoły, kaplice i cmentarze.

Charakterystyczne niegdyś dla tego terenu wiatraki występują już nielicznie.

Jedną z unikatowych atrakcji powiatu elbląskiego są liczne obiekty kultury materialnej związanej z osadnictwem mennonickim. Mennonici członkowie anabaptystycznego ruchu religijnego przybyli na żuławy z Niderlandów na początku XVI w. Na terenie powiatu można spotkać wspaniałe domy podcieniowe, zagrody typu holenderskiego, bardzo liczne są kościoły oraz inne obiekty sakralne, dawne cmentarze mennonickie. Wielką gratką są urządzenia hydrotechniczne: stacje pomp odwadniających, kanały śluzy, mosty podnoszone i obrotowe.

Przyroda

W związku z występowaniem obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych utworzona jest sieć obszarów przyrodniczo cennych, prawnie chronionych, m.in. rezerwaty przyrody, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej, Obszary Chronionego Krajobrazu.

Jezioro Druzno jest miejscem wyjątkowym w skali kraju, a może i całej Europy (niekiedy nazywane jest „Polską Amazonią”), swoim wyglądem nie przypomina większości jezior w Polsce. Zdecydowana większość powierzchni tego jeziora porośnięta jest nymfeidami, czyli roślinami o pływających liściach: grzybieniami, grążelem a także bardzo rzadkim grzybieńczykiem (jest to najdalej na północ wysunięte stanowisko tej rośliny w Europie, rośliny objętej w Polsce ścisłą ochroną gatunkową). Piękno grzybieńczyka najlepiej podziwiać z daleka. W okresie kwitnienia zmienia on kolor jeziora z zielonego na żółty.

Na obszarze nizinnym niepowtarzalnym zjawiskiem jest rezerwat przyrody jeziora Druzno zaliczany do rezerwatów o randze międzynarodowej. Występuje tu około 180 gatunków ptactwa błotnego i wodnego. Jest miejscem lęgowym i ostoją rzadko występujących gatunków.

Przyroda Wysoczyzny Elbląskiej z legendami o Gigantach, Księciu Hoggo i jego córkach, o Węgorzu z Tolkmicka, Kościele w Próchniku, Duchu Zalewu Wiślanego czy niezwykłą legendą o Diabelskim Kamieniu, znajdującym się w Bażantarni jest godna poznania.

Turystyka

Zachowane dziedzictwo kulturowe, bogata historia, unikatowe stanowiska archeologiczne, wybitne walory krajoznawcze z zachowanymi naturalnymi krajobrazami, znaczna ilość lasów i wód powierzchniowych stanowią dobre warunki do rozwoju różnych form wypoczynku i rekreacji. Ze względu na rzeźbę terenu w powiecie elbląskim można spotkać krajobrazy: nadzalewowe, deltowe, jeziorno-bagienne, równin i wzniesień morenowych, pagórków pojeziernych, dolin i równin.W związku z występowaniem obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych utworzona jest sieć obszarów przyrodniczo cennych prawnie chronionych, są to: rezerwaty przyrody, (leśne, ornitologiczne, florystyczne, torfowiskowe), Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej, Obszary Krajobrazu Chronionego.

Na terenie powiatu elbląskiego wytyczonych jest wiele ciekawych szlaków turystycznych m. in.:

Szlak Kopernikowski, biegnący przez miejscowości gdzie przebywał Mikołaj Kopernik,
Szlak wodny na Kanale Elbląskim z zespołem pięciu pochylni,
Tor wodny na Rzece Elbląg i Zalewie Wiślanym,
Szlak św. Wojciecha z Elbląga do Świętego Gaju - miejsca męczeństwa św. Wojciecha,
Szlaki turystyczne: piesze, rowerowe (w tym m.in. Międzynarodowy Szlak Rowerowy R1 i Transgraniczny Szlak Rowerowy R64), wodne, samochodowe i konne między innymi po Wysoczyźnie Elbląskiej. Wytyczone są 3 ścieżki dydaktyczne.

Przez jezioro Druzno przebiega tor wodny ku pochylniom na Kanale Elbląskim.

Pomimo zniszczeń wojennych, szeregu przemian społeczno-gospodarczych, tereny te nadal urzekają bogactwem i pięknem krajobrazu, pozostałościami dziedzictwa kulturowego, charakterystyczną zabudową, licznymi miejscami historycznymi i zabytkami.

Na uwagę zasługują między innymi: zamki, pałace, dworki, architektura sakralna, cmentarze, budownictwo wiejskie i miejskie z okresu średniowiecza i wieków nowożytnych. Powiat elbląski oferuje odwiedzającym szereg hoteli, zajazdów, gospodarstw agroturystycznych oraz obiektów gastronomicznych. Powiat posiada dogodną sieć systemów transportowych oraz komunikacji drogowej, kolejowej oraz wodnej, ma łatwy dostęp do przejść granicznych. Krzyżuje się tu wiele szlaków turystycznych. Władze samorządowe wraz z życzliwymi mieszkańcami sprzyjają harmonijnemu rozwojowi tej ziemi i zachowaniu jej cennych walorów przyrodniczych, kulturowych, co powoduje odwiedzanie tych terenów przez licznych turystów.

Organizacje turystyczne:

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Ziemi Elbląskiej ul. Krótka 5, 82-300 Elbląg www.pttk.elblag.com.pl
Biuro Informacji Turystycznej w Tolkmicku, ul. Świętojańska 1, 82-340 Tolkmicko infotolkmicko@op.pl
Żegluga Ostródzko - Elbląska www.zegluga.com.pl
Informacja Turystyczna w Elblagu www.ielblag.pl
Strona Zalewu Wiślanego www.zalew.org.pl