Jędrzejów

Jędrzejów
Jędrzejów. Opactwo cystersów
Herb
Mapa
Informacje
Państwo	Polska
Region	Województwo świętokrzyskie
Powierzchnia	11,37 km²
Wysokość	201-301 m n.p.m.
Ludność	16 139
Nr kierunkowy	+48 41
Kod pocztowy	28-300
Strona internetowa

Jędrzejów – miasto w Polsce, w województwie świętokrzyskim, stolica powiatu jędrzejowskiego, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jędrzejów.

Jędrzejów kamienice

Jędrzejów kamienice w centrum miasta

Zegar słoneczny na Rynku w Jędrzejowie

Muzeum zegarów od podwórka

Muzeum zegarów Przypkowskich

Muzeum zegarów Przypkowskich

Jędrzejów. Opactwo cystersów. Krużganek

Jędrzejów kościół św. Trójcy

Jędrzejów. Stacja kolejowa

Informacje

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego województwa kieleckiego.

Współrzędne geograficzne: 50°38′00″N, 20°18′00″E

Miasto Jędrzejów leży w odległości 38 km od Kielc, 78 km od Krakowa i ok. 100 km od Częstochowy. Leży na Płaskowyżu Jędrzejowskim, będącym częścią Wyżyny Małopolskiej. Przez miejscowość płyną dwie niewielkie rzeki - Jasionka i Brzeźnica. Rzeźba terenu nie jest zbytnio urozmaicona. Najniżej położony punkt znajduje się w dolinie Brzeźnicy (201 m n.p.m.), zaś najwyższy szczyt to wzgórze Gaj (301 m n.p.m.) na północ od Jędrzejowa. Przed powstaniem osad ludzkich w miejscu Jędrzejowa znajdowały się bagna.

Warto zapamiętać

• pierwsze w Polsce opactwo cystersów (1149 r.),
• jedno z największych w świecie muzeum zegarów,
• początkowa stacja Ciuchci Ekspress Ponidzie.

Warto zobaczyć

• Zabytkowy układ urbanistyczny (XIII-XIX w.), z kwadratowym rynkiem.
• Kościół Świętej Trójcy, kamienny, pierwotnie gotycki (I poł. XV w.), rozbudowany (1479, 1592) odbudowany (1695-1699).
• Zespół klasztorny cystersów, ufundowany w 1149 r.: Kościół NMP pw. św. Wojciecha, pierwotnie romański z kamienia (z początku XIII w.) przebudowany na gotycki (2 poł. XV w. i na barokowy (1728-1754), restaurowany (1926 i 1948-1952). Klasztor (2. poł. XV w). Dzwonnica barokowa (1750).

Filia francuskiego Morimondu. W 1149 r. w Brzeźnicy (potem Jędrzejów) założono najstarszy na polskich ziemiach klasztor cystersów. Zakonnicy przybyli z Burgundii, z opactwa w Morimond. Potwierdził to dokument fundacyjny klasztoru cysterskiego wydany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Gryfita (Janika) z 1153 r. w którym była pierwsza wzmianka o wsi Brzeźnica. W dokumencie tym wymienił nadania poczynione na rzecz mnichów, w tym siedzibę wspólnoty, czyli Brzeźnicę z kościołem św. Wojciecha. Nazwę osady zapisano łamaną łaciną jako Brysinch. Tę nazwę do dziś zachowała rzeka przepływająca przez Jędrzejów, ale dla osady już w XII w. weszła i utrwaliła się nazwa Jędrzejów. Na przełomie 1166/1167 odbył się tutaj wielki zjazd książąt i możnych z okazji uroczystego poświęcenia kościoła klasztornego. Był to przebudowany kościół św. Wojciecha, którzy mnisi dostosowali do swoich potrzeb i któremu dodali wezwanie Najświętszej Maryi Panny. Wystawiony wtedy dokument nie mówi już o Brzeźnicy, ale nazywają ją - oczywiście po łacinie Andrzeiow, Andreiow i Andreow. We wnętrzu klasztornej świątyni króluje barok. Z połowy XVIII w. pochodzą organy. Najsłynniejszym cystersem jędrzejowskim był biskup krakowski bł. Wincenty Kadłubek (ok. 1161-1223), autor Kroniki polskiej, drugiego tego typu utworu w dziejach polskiej historiografii. Na piętrze, w południowej części świątyni znajduje się cela bł. Wincentego Kadłubka. Późnobarokowa kaplica z jego szczątkami w relikwiarzu przylega do północnej nawy kościoła.

• Państwowe Muzeum im. Przypkowskich – kolekcja zegarów i gnomonów, map i przyrządów astronomicznych, bogata biblioteka. Muzeum im. Przypkowskich pl. T. Kościuszki 7. tel. 41386 24 45 www.muzeum.jedrzejow.pl

Świat nie tylko słonecznych zegarów Jedna z kamieniczek przy rynku mieści muzeum z drugim co do wielkości w świecie zbiorem zegarów i przyrządów astronomicznych.

Podstawy tej kolekcji stworzył lekarz Feliks Przypkowski (1872-1951), miłośnik astronomii i gnomoniki. Gromadził zegary słoneczne oraz związaną z nimi literaturę. Wzniósł istniejące do dziś obserwatorium astronomiczne. Interesował się też numizmatyką, mineralogią i meteorologią, zbierał pamiątki regionalne.

Dzieło ojca kontynuował syn, Tadeusz Przypkowski (1905-1977), historyk sztuki, bibliofil i miłośnik heraldyki, przede wszystkim zaś znawca i budowniczy zegarów słonecznych. W 1962 r. kolekcja Przypkowskich została przekazana państwu. Powstało Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, w którym można zobaczyć m.in. wszystkie rodzaje zegarów słonecznych konstruowane od XV w., rozmaite instrumenty do pomiaru czasu oraz przyrządy astronomiczne.

W muzeum znajduje się też dział eksponatów regionalnych.

Muzeum im. Przypkowskich Czynne: wtorek-niedziela od 15 kwietnia do 30 października (8.00-17.00, listopad-kwiecień 8.00-16.00 (ostatni zwiedzający mogą wejść na godziną przed zamknięciem).

Inne ciekawostki

W Jędrzejowie rozpoczyna swój bieg Świętokrzyska Kolej Dojazdowa, zwana także "Ciuchcią-Express Ponidzie", dysponująca obecnie 3 sprawnymi lokomotywami Lxd2 oraz parowozem Px48. W lecie w każdą niedzielę o godzinie 10.00 kolejka wyrusza ze stacji Jędrzejów Wąskotorowy (około 1 km od stacji głównej PKP) w malowniczą wycieczkę po rozlewisku Nidy. Po drodze na turystów czeka ognisko w Umianowicach i stacja końcowa przy zalewie w Pińczowie. Kolejka wraca do Jędrzejowa o 18.00.

Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa Ciuchcia Ekspress Ponidzie (dojazd do stacji Jędrzejów Wąski od strony ul. Armii Krajowej) tel. 41 386 22 55, www.expressponidzie-z.pl

Uwaga! To jest napad!

Bywa, że bandy konnych rabusiów napadają na pociąg relacji Jędrzejów-Pińczów! Dzieje się tak tylko wówczas, gdy pasażerowie sobie tego życzą, bowiem napady w westernowym stylu są jedną z dodatkowych atrakcji przejazdu wąskotorową kolejką turystyczną Ciuchcia Ekspres Ponidzie.

Pociąg kursuje według stałego rozkładu. Od kwietnia do września rusza ze stacji Jędrzejów Wąskotorowy w każdą niedzielę o godz. 10.00. Przed godz. 12.00 jest w Pińczowie, gdzie przewidziana jest przerwa na zwiedzanie miasta. Według rozkładu jazdy pociąg przyjeżdża z powrotem do Jędrzejowa o godz. 18.00. Jeśli zbierze się grupa chętnych, kolejka kursuje także poza sezonem turystycznym. Rutynowo składy prowadzą lokomotywy spalinowe. Na życzenie wagony jak za dawnych lat ciągnie największy skarb Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej - parowóz Px48.

Pierwsze odcinki Kolei Jędrzejowskiej zbudowano na potrzeby armii austriackiej w czasie I wojny światowej. Była ważną arterią komunikacyjną w regionie pozbawionym wówczas dobrych dróg. Od lat 70. XX w. zaczęła przegrywać z transportem samochodowym. Ostatni planowy pociąg pojechał jej trasą w 1997 r.