Henryków (województwo dolnośląskie)

Henryków – wieś w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Ziębice.

Fragment Księgi Henrykowskiej z pierwszym zdaniem po polsku

Informacje

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa wałbrzyskiego.

Henryków to położona nad rzeką Oławą stara wieś klasztorna (pierwsza wzmianka w dokumentach w 1222 r.), która zasłynęła w świecie dzięki pięknemu Opactwu cystersów (ufundowanemu przez kanonika Mikołaja, który w imieniu Henryka Brodatego, w 1227 r. zaprosił tu cystersów z Lubiąża) i Księdze Henrykowskiej.

Zespół Opactwa Cysterskiego w Henrykowie zaliczany jest do zabytków najwyższej klasy europejskiej. W jego skład wchodzi klasztor, kościół, zabudowania gospodarcze, ogrody i park. Ufundowany w latach 1222-1228, obecną barokową formę uzyskał za rządów opata Henryka Kehlerta w latach 1682 - 1685. Przez wieki ulegał licznym zniszczeniom i grabieżom, a mimo to stanowi prawdziwą perełkę wśród zabytków Dolnego Śląska.

Obecnie budynek klasztorny zajmują uczniowie Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego oraz alumni Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji Wrocławskiej.

Henryków leży na Szlaku Cysterskim.

Historia

Nazwa pochodzi od imienia Henryk i nadano ją na cześć fundatora Henryka Brodatego. Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą Heinrichowe wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 9 maja 1256 r. sygnowanym przez księcia Przemysła I wydanym w Poznaniu. Polską nazwę miejscowości w formie „Henryków” wymienił śląski pisarz Józef Lompa w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 r.

Najazd Tatarów w 1241 r. zniszczył zarówno wieś jak i zabudowania klasztorne. Murowany romański klasztor wybudowano ok. 1270 r. i założono szkołę.

Księga, będąca kroniką klasztorną była pisana w latach 1268-1273 przez opata Piotra. Tłumacząc nazwę nieopodal leżącej wsi Brukalice (znajduje się tam obecnie pomnik księgi henrykowskiej) przytoczył słynne słowa, uważane za pierwsze zdanie zapisane w języku polskim – „daj, teraz ja pomielę, a ty odpocznij” („day ut ia pobrusa a ti poziwaj”). Te słowa miał wypowiedzieć chłop imieniem Boguchwał do swojej żony mielącej zboże w żarnach. Widocznie model małżeństwa partnerskiego w owych czasach nie był popularny, skoro taka propozycja została uznana za godną umieszczenia jej w kronice klasztornej.

Ok.1300 r. mieszkało tutaj 45 mnichów i 50 braci konwersów.

Kościół klasztorny stał się nekropolią Piastów ziębickich; zachował się nagrobek Bolka II Ziębickiego i jego żony Guty.

Wiele szkód opactwu przyniosły wojny husyckie w XV w., wojna trzydziestoletnia w XVII w. a najbardziej wojny śląskie w XVIII w.

W 1810 r. król pruski Fryderyk Wilhelm III zlikwidował opactwo, a jego dobra skonfiskowano na rzecz państwa pruskiego. W 1812 r. siostra króla pruskiego, Wilhelmina Pruska (1774-1837) (późniejsza królowaHolandii), nabyła dobra henrykowskie tworząc największą na Śląsku posiadłość Hohenzollernów. Później właścicielami stali się książęta Sachsen-Weimar-Eisenach. Ostatni z nich, Wilhelm Ernest II po abdykacji 9 listopada 1918 r., wraz małżonką Feodorą przebywał często w Henrykowie.

Po II wojnie światowej wieś znalazła się w granicach Polski. Niemieccy mieszkańcy zostali wysiedleni w nowe granice Niemiec.

W 1947 r. cystersi ze Szczyrzyca przejęli kościół i część klasztoru. W latach 1965-1990 w pozostałej części klasztoru mieścił się Zespół Szkół Rolniczych.

W 1990 r. opactwo pocysterskie z inicjatywy kardynała Henryka Gulbinowicza przeszło w całości w ręce kościoła katolickiego i jest siedzibą seminarium duchownego oraz liceum katolickiego. Przez lata wyremontowano budynek poklasztorny, oficyny oraz zagospodarowano teren wokół obiektu. W 2000 r. 28 października – na uroczyste nałożenie tunik alumnom I roku MWSD we Wrocławiu przybył do Henrykowa kardynał Joseph Ratzinger - późniejszy papież Benedykt XVI.

W 2002 r. – w części klasztornej z inicjatywy powstało Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Edmunda Bojanowskiego, jako męska szkoła prywatna na prawach szkoły publicznej i przeznaczona przede wszystkim dla młodzieży z ubogich rodzin wiejskich. W dawnej, zrujnowanej infirmerii klasztornej, po kapitalnym remoncie znalazł swoje miejsce internat liceum.

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

historyczny układ urbanistyczny, z XIII-pocz. XX w.
kościół pom. pw. św. Andrzeja, z l. 1316, 1616, 1846
zespół klasztorny oo. cystersów:
- kościół klasztorny par. pw. Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela, wczesnogotycki z l. 1230-1270, pierwszej poł. XIV w., k.XVII w., XVIII w. Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP i Jana Chrzciciela powstawał etapami od 1241 roku. Obecny wystrój wnętrza pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku, i jest bogaty w cenne dzieła sztuki. Na uwagę zasługują zwłaszcza:
  - obrazy Michaela Willmanna zwanego śląskim Rembrandtem,
  - nagrobek księcia Bolka i jego żony Jutty z poł. XIV w. - jeden z najstarszych w Polsce podwójnych nagrobków,
  - najstarsze na Śląsku pochodzące z połowy XVII organy - dzieło mistrzów świdnickich,
  - imponująca ambona o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej,
  - a przede wszystkim niezwykłe stalle - wybitne dzieło snycerskie budowane przez 150 lat, nie mające sobie równych na Śląsku.
- mauzoleum Piastów, z XIII w.
- pomnik Świętej Trójcy, z XVIII w.
- klasztor, wczesnobarokowy z l. 1682-85

Wizytówką klasztoru jest kilka sal.

Sala Dębowa, w której eksponowana jest wierna kopia Księgi Henrykowskiej - dawniej Wielka Jadalnia książąt weimarskich, z bogato intarsjowanym parkietem i unikalną boazerią zdobioną roślinnymi i owocowymi girlandami.
Sala Purpurowa z purpurowymi ścianami i obiciami mebli, marmurowym kominkiem, sklepieniem przedstawiającym glob ziemski, na którym widnieje nowe miasto Jeruzalem i sześcioma płótnami pochodzącymi ze szkoły willmanowskiej, przedstawiającymi fundatorów opactwa przeznaczona jest do przyjmowania dostojnych gości.
Refektarz (jadalnia klasztorna) z dekoracyjnym wielobarwnym rokokowym piecem (każdy kafel malowany ręcznie), XVIII – wiecznymi dębowymi ławami oraz herbarium rodziny von Sachsen – Weimar – Eisenach i rodziny Oranien – Nassau.
- oficyna zachodnia, z k. XVII w., 1730 r.
- stajnie - oficyna pn., k. XVII w., 1730 r.
- wozownia, z pierwszej poł. XVII w., XIX w./XX w.
- szpital - infirmeria, z k. XVII w., drugiej poł. XIX w.
- dawna szkoła łacińska, z 1730 r.
- budynek bramy Dolnej, z 1680 r.
- budynek bramny, z XVII/XVIII w.
- budynek bramy Górnej, z 1701 r.
- dom czeladzi, z 1588 r.
- fragment obwarowania, z trzeciej ćw. XVI w.
- zespół ogrodu opackiego:
  - pawilon ogrodowy, z l. 1720-27
  - oranżeria, z 1727 r.
  - mur klasztorny - ogrodzenie ogrodu, murowane z bramami ogrodowymi, z ok. 1730 r.
  - dom ogrodnika, z ok. 1730 r.
- park krajobrazowy w stylu angielskim, z XIX w.
spichrz, ul. Henryka Brodatego, z l. 1723-24

Wokół obiektu znajduje się barokowy park, w którym warto zobaczyć:

Altanę Opata – dawną letnią jadalnię opatów oraz
Pustelnię – dawniej mieszkanie rybaka.

Turystyka

Parking. Bardzo łatwo znaleźć można bezpłatne miejsce do parkowania w pobliżu kompleksu cysterskiego.

Wokół opactwa rozciąga się park krajobrazowy z przyrodniczymi ścieżkami edukacyjnymi, których celem jest zapoznanie turystów z charakterystycznymi dla tego miejsca gatunkami roślin oraz drzew. Spacer w parku daje możliwość odpoczynku w ciszy i spokoju na łonie natury.

Warto również zajrzeć do zwierzyńca, w którym można obejrzeć strusie, dziki, daniele, konie, osły, kozy i drób.

Również wspaniałe miejsce na rodzinny spacer.

Przez Henryków przebiegają szlaki turystyczne:

szlak niebieski Ząbkowice Śląskie - Bobolice - Cierniowa Kopa - Zameczny Potok - Muszkowicki Las Bukowy - Muszkowice - Henryków - Raczyce - Witostowice - Nowolesie - Nowoleska Kopa - Kalinka - Nowina – Dzierzkowa - Przeworno – Krzywina – Garnczarek – Skrzyżowanie Pod Dębem (Trzy Dęby) – Biały Kościół.
szlak zielony Henryków - Skalice - Skalickie Skałki - Skrzyżowanie nad Zuzanką -Bożnowice - Ostrężna - Miłocice - Gromnik - Jegłowa - Żeleźnik - Wawrzyszów - Grodków wg informacji zawartych na stronie PTTK Strzelin.
Atrakcją turystyczną jest kompleks leśny Wzgórz Niemczańsko – Strzelińskich, który jest obszarem chronionego krajobrazu.
Szczególny charakter posiada kompleks leśny w Henrykowie, który obejmuje zabytkowy ogród i park przyklasztorny z bardzo bogatym drzewostanem.

Gastronomia

Pizzeria "Anna" Pl. Cystersów 2

Oficjalna strona internetowa wsi Henryków http://www.henrykow.ziebice.pl/

Przydatne strony www: http://www.henrykow.eu http://www.szlakcysterski.org

Bot usunął informację o bardzo ważnych artykułach w wikipedii: Opactwo Cystersów w Henrykowie i Księga henrykowska.