Ząbkowice Śląskie

Ząbkowice Śląskie
Krzywa Wieża w Ząbkowicach Śląskich
Herb
Informacje
Państwo	Polska
Region	województwo dolnośląskie
Powierzchnia	13,67 km²
Wysokość	287 m n.p.m.
Ludność	16 086
Nr kierunkowy	+48 74
Kod pocztowy	57-200, 57-201
Strona internetowa

Ząbkowice Śląskie - miasto w Polsce, w województwie dolnośląskim, siedziba powiatu ząbkowickiego i gminy miejsko-wiejskiej Ząbkowice Śląskie.

Informacje

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego województwa wałbrzyskiego.

Współrzędne geograficzne: 50°35′29,07″N, 16°48′45,87″E

Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 16 086 mieszkańców, zamieszkujących powierzchnię 13,67 km², zatem gęstość zaludnienia wynosi 1185 mieszkańców/km².

Miasto znajduje się historycznie na Dolnym Śląsku na wysokości 287 m n.p.m. na Przedgórzu Sudeckim nad rzeką Budzówką, która jest lewym dopływem Nysy Kłodzkiej.

Miasto powstało dokładnie w miejscu gdzie krzyżowały się ważne drogi handlowe: trakt z Wrocławia do Pragi z drogą biegnącą z biskupiej Nysy do Świdnicy.

Miasto z ponad 700-letnią burzliwą historią, od momentu założenia w II połowie XIII w. aż do 1945 r. nosiło nazwę Frankenstein. Nazwę tę „przywieźli” prawdopodobnie ze sobą pierwsi osadnicy - założyciele miasta, pochodzący z Frankonii - z krainy historycznej Niemiec nad środkowym Renem. Nam kojarzy się ona z bohaterem powieści Mary Shelley - szalonym naukowcem i stworzonym przez niego potworem oraz z filmami grozy, które powstały na podstawie tej powieści.

Jest to zapewne przypadkowa zbieżność, ale może istnieje związek pomiędzy historią miasta i słynnego potwora - pewien przyczynek do tego problemu jest opisany w Internecie na stronie www.frankenstein.pl.

Niezależnie od tego, od 1995 r. w Ząbkowicach Śląskich organizowany jest Weekend z Frankensteinem, podczas którego odbywają się parady potworów, przeglądy filmów grozy oraz widowiska plenerowe i koncerty.

Dojazd

Miasto leży na przecięciu kilku szlaków komunikacyjnych. Są to:

• droga krajowa nr 8 (Warszawa – Piotrków Trybunalski – Wrocław – Kudowa-Zdrój)
• droga wojewódzka nr 382 (Paczków – Świdnica)
• droga wojewódzka nr 385 (Nowa Ruda – Ziębice)
• drogi lokalne do Bobolic, Czerńczyc i Piławy Górnej
• linia kolejowa nr 137 z Katowic do Legnicy.

Do miasta można się dostać autobusami PKS-u i koleją. W mieście istnieje dworzec autobusowy i kolejowy.

Ratusz w Ząbkowicach Śląskich

Budynek Poczty Głównej w Ząbkowicach Śląskich

Mury miejskie

Kościół pow wezwaniem Św. Anny w Ząbkowicach Śląskich

Ruiny zamku w Ząbkowicach Śląskich

Dworzec kolejowy w Ząbkowicach Śląskich

Cerkiew św. Jerzego w Ząbkowicach Śląskich (dawna kaplica szpitalna p.w. św. Jerzego), zniszczona

Historia

Nie znamy dokładnej daty powstania Ząbkowic Śląskich, jednak z przekazów pośrednich wynika, że stało się to ok. 1280 r. Najstarszy dokument, w którym wymienia się "civitas Frankenstein" nosi datę 10 stycznia 1287 r. Pierwsze obwarowania, jakie otrzymało miasto, były typu drewniano-ziemnego i najprawdopodobniej istniały aż do lat 30. XIV wieku, kiedy zastąpiono je murem kamiennym.

Wyrazem troski o rozwój miasta w średniowieczu były nadawane przywileje książęce. Ząbkowiccy mieszczanie już od momentu lokacji posiadali prawo wolnego połowu ryb we wszystkich rzekach i potokach w promieniu 1 mili. Już w 1298 r. Ząbkowice otrzymały „prawo składu” soli i ołowiu, polegające na obowiązku wystawiania tych artykułów w mieście przez przejeżdżających tędy kupców. W tym samym roku miasto monopolizując swoje interesy w okolicy otrzymało „prawo mili”, oznaczające zakaz zakładania w promieniu jednej mili od miasta kramów, jatek i karczem.

Znaczenie miasta podkreślało istnienie ośrodka sądownictwa. Już od czasów lokacji w mieście funkcjonowały sądy wójtowskie i ławnicze. W 1325 r. ustanowiono w Ząbkowicach „sąd dworski”, a w 1351 r. miasto otrzymało wyższe prawa sądownicze. W Ząbkowicach, podobnie jak w innych miastach lokowanych na prawie niemieckim (magdeburskim), władzę sprawował dziedziczny wójt, którego urząd był zbliżony pod względem społecznym do stanu rycerskiego. Ząbkowicki urząd wójta przez całe średniowiecze piastowała rodzina Reichenbach. Likwidacja urzędu wójta i przejęcie władzy nad miastem przez radę miejską nastąpiło w 1536 r.

W XIV wieku, z powodu tarapatów finansowych, Bolko II książę ziębicki oddał miasto Ząbkowice w zastaw, po czym w 1351 r. jego następca Mikołaj ostatecznie sprzedał je czeskiemu królowi Karolowi IV Luksemburskiemu, który uczynił go stolicą utworzonego wówczas dystryktu miejskiego, będącego pierwowzorem powstałego w XVIII wieku samodzielnego powiatu ząbkowickiego. Od tej pory aż do wojen husyckich władza zwierzchnia w mieście należała do namiestników królewskich. W latach 1454-1569 Ząbkowice były własnością czeskiego rodu Podiebradów. Karol I Podiebradowicz z Podiebradów, najpotężniejszy wówczas książę Śląska, w 1524 r. jako stolicę księstwa wybrał Ząbkowice budując w nich swoją rezydencję – pierwszy renesansowy zamek na Śląsku. Od 1569 r., kiedy zakończyło się panowanie rodu Podiebradów, w imieniu cesarza Ząbkowicami administrował starosta. Wiek XVII nie był przyjazny w skutkach zarówno dla ząbkowickich mieszczan jak też dla miejskiej architektury, a wszystkiemu była winna wojna trzydziestoletnia. W latach 1632 - 1648 r. miasto było wielokrotnie szturmowane, plądrowane i podpalane.

Wiek XVIII i XIX były okresem rozwoju miasta. Powstało wiele nowych kamienic i budowli. Miasto liczyło wówczas ponad 4 000 mieszkańców i posiadało 444 domostwa plus 8 w wieżach. Również w 1778 r. wprowadzono numerację domostw położonych na terenie całego miasta. Pierwsze lampy naftowe w mieście zapłonęły już w 1815 r., ale problem oświetlenia nocnego rozwiązano generalnie dopiero po budowie gazowni miejskiej w 1863 r.

Od 1806 r. Ząbkowice posiadały już własną drukarnię, w której od 1821 r. drukowano pierwszą gazetę miejską Frankensteiner Stadtblatt.

Jeszcze na początku XIX w. miasto w całości było otoczone murami obronnymi z licznie zachowanymi wieżami i bastejami, a wokół miasta i zamku istniały fosy. Wieże bramne były wyższe od pozostałych, miały kształt kwadratowy a wybudowane były z cegły. Znajdowały się przy nich niewielkie domy bramnych, czyli ludzi odpowiedzialnych za otwieranie i zamykanie bram miasta. W innych wieżach murów obronnych miasta mieszkali biedacy i pospólstwo pozbawione dachu nad głową. W 1815 r. przystąpiono do rozbiórki fortyfikacji miejskich. Jako pierwszą rozebrano Bramę Ziębicką, kolejno zlikwidowano górną partię murów miejskich pomiędzy Bramą Ziębicką a Bramą Wrocławską, aby następnie zasypać na tym odcinku fosę i utworzyć w jej miejscu promenadę.

W II poł. XIX w. i na początku XX w. nastąpił najdynamiczniejszy w historii rozwój Ząbkowic. W 1858 r. miasto otrzymało bezpośrednie połączenie kolejowe z Jaworzyną Śląską, a w 1874 r. z Kamieńcem Ząbkowickim.

W śródmieściu, w miejsce domów zniszczonych w pożarze, zbudowano wiele nowych kamienic, powstały również nowe szpitale i szkoły. W 1894 r.wybudowano nowoczesne wodociągi miejskie, a potem nową kanalizację miejską. 14 listopada 1898 r. poświęcono kościół Zakładu Opiekuńczego Diakonis "Tabita" (rozebrany po 1945 r.). W 1905 r. miasto liczyło 8 404 mieszkańców, w tym 98,9% Niemców, 0,6% Żydów i 0,2% Polaków. 77,7% mieszkańców było katolikami, zaś 21,7% - ewangelikami.

W 1932 r., w wyniku wielkiej reformy w Niemczech zlikwidowano powiat ziębicki a miasto Ziębice wraz z okolicami włączono do wielkiego powiatu ząbkowickiego, którego stolicą pozostały Ząbkowice. Powiat ten przetrwał okres wojny i w niezmienionych granicach funkcjonuje również dziś.

Miasto szczęśliwie uniknęło przejścia frontu i zniszczeń w 1945 r. Po II wojnie światowej Ząbkowice, przedwojenny Frankenstein, wraz z terenem Dolnego Śląska weszły w granice Polski a niemiecka ludność miasta została wysiedlona w nowe granice Niemiec. W okresie powojennym, wiele indywidualnych osób angażowało się w proces renowacji i zachowania zabytków miasta. W 1964 r. odrestaurowano Krzywą Wieżę, którą po 23 latach ponownie udostępniono zwiedzającym, a w 1972 r. utworzono Regionalną Izbę Pamiątek przy ul. Krzywej.

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• ośrodek historyczny miasta
• kościół parafialny pw. św. Anny, ul. św. Wojciecha 7, z XIV w./XV w.
• dzwonnica - krzywa wieża, z 1413 r., 1860 r.
• zespół klasztorny dominikanów, z XIV w.-XVIII w.: kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, klasztor
• kaplica szpitalna pw. św. Jerzego, Parafia św. Jerzego w Ząbkowicach Śląskich Cerkiew św. Jerzego w Ząbkowicach Śląskich|cerkiew prawosławna pw. św. Jerzego, ul. Kłodzka, z poł. XIV w., w l. 1720, 1806
• kaplica cmentarna, obecnie kościół polsko-kat. pw. NMP, ul. 1 Maja, z 1728 r., 1857 r.
• cmentarz komunalny, ul. Handlowa, z XVI w. – drugiej poł. XIX w.
• zamek ząbkowicki, z XIV w.- XV w.,
• mury obronne, z XIII/XIV w.
• baszta Gołębia, ul. Prusa, z lat 1504-1516
• ratusz miejski, neogotycki z lat 1862-64
• most św. Jana, z 1553 r., 1896 r.
• szpital, ul. Bolesława Chrobrego 5, z lat 1903-05
• dom rycerza Kaufunga, obecnie Izba Pamiątek Regionalnych, ul. Krzywa 1, z XVI w., XIX w.
• dwór opatów henrykowskich, obecnie klasztor, ul. Krzywa 12 (d.10), z 1710 r.
• Dom Stanów Ziemskich, Rynek 22, z XVIII w. w.
• dawna gospoda, obecnie biura, Rynek 29, z XV/XVI w., XIX w.
• szkoła parafialna, obecnie plebania, ul. św. Wojciecha 12 (d. pl. Kościelny), z 1549 r., z połowy XVII w., 1815 r.
• zespół budynków szkolnych, ul. Wrocławska 17, z początku XX w.
• kilkanaście domów w rynku i wielu ulicach miasta

• Krzywa Wieża

Jedna z ważnych ciekawostek turystycznych Dolnego Śląska. Nazywana jest „śląską Pizą”. Jest to najwyższa krzywa wieża w Polsce - 34 m, a jej obecne odchylenie od pionu 2,14 m i ciągle rośnie! Na jej szczyt prowadzi 139 schodów.

Swoje święto obchodzi co roku w drugi weekend lipca (piątek - sobota) podczas „Dni i Nocy Krzywej Wieży” – kulturalno-rekreacyjnego wydarzenia, które ściąga turystów i gości na występy gwiazd polskiej muzyki, happeningi, wystawy, pokazy i inne atrakcje. Podczas imprezy Krzywą Wieżę można zwiedzać aż do godz. 24:00.

Nie wiadomo dokładnie, dlaczego uległa pochyleniu - uważa się, że przyczyną mogły być wstrząsy tektoniczne, jakie miały tu miejsce w końcu XVI w. lub namoknięcie gruntu, które spowodowało osiadanie fundamentów, bądź tzw. „kurzawka” pod fundamentami. Istnieje także legenda która głosi, że jej pochyłość to wynik fantazji budowniczych. Ponoć jeszcze w XIX wieku na wieży widniał napis wykonany ręką budowniczego: „Ich heisse Johannes Gleift, hab diesen Turm schieff gebaut mit Fleili" (nazywam się Johannes Gleiss, wybudowałem tę wieżę krzywą z pilnością). Bez względu na przyczynę, stojąc u jej podnóża odnosi się silne wrażenie, że za chwilę upadnie nam na głowę. Za to widok ze szczytu to prawdziwa uczta dla oka!

Godziny zwiedzania: wtorek-sobota: 9.00-17.00 (1 V - 30IX wtorek - niedziela: 10.00 -18.00). Ostatnie wejście pół godziny przed zamknięciem. Bilety: normalny-4 zł, ulgowy-2 zł

• Dwór rycerza Kauffunga – Izba Pamiątek Regionalnych

Jest to obecnie najstarszy budynek w mieście. Wiąże się z nim mroczna legenda o rycerzu-rabusiu siejącym zgrozę wśród kupców przemierzających prastary Bursztynowy Szlak. Warto zapytać o nią Kustosza Izby. Zbiory Izby są bardzo różnorodne - od wykopalisk archeologicznych, poprzez starą broń, meble, dawny sprzęt gospodarstwa domowego aż po współczesne radia i telewizory.

Na uwagę zasługuje izba śląska z rzadkimi ludowymi ręcznie malowanymi meblami oraz studnia o głębokości 20 m. znajdująca się wewnątrz domu.

Na parterze mieści się osobliwa atrakcja – Laboratorium Doktora Frankensteina. Raz w roku podczas Weekendu z Frankensteinem Izba zamienia się w Nawiedzony Dom, gwarantując naprawdę niezapomniane wrażenia.

• Ruiny zamku przy ul. Krzywej, kilkadziesiąt metrów od Dworu

Ząbkowicki zamek jest pierwszą na Śląsku renesansową, obronną budowlą o regularnym, prostokątnym planie. Obecny kształt budowla otrzymała w XVI w. za panowania księcia Karola I Podiebrada, którego zasługi dla Ząbkowic porównuje się do zasług Kazimierza Wielkiego dla Polski. Wcześniej w tym miejscu znajdował się zamek piastowski, wzniesiony w końcu XIII w. przez księcia Bolka I Świdnicko - Ziębickiego jako twierdza graniczna.

Legenda głosi, że zamkowe wzgórze kryje nieprzebrane skarby. W mgliste, bezksiężycowe noce na zboczu od strony Tarnowa pojawiają się czasem niewielkie migocące ogniki. Podobno wokół zamku biega wtedy wielki czarny pies - stróż zakopanego skarbu. Gdyby ktoś znał odpowiednie zaklęcie, mógłby odpędzić psa i wykopać skarb. Do tej pory nikomu to się jednak nie udało...

• W Ząbkowicach warto zobaczyć również dobrze zachowane mury miejskie i kościół p.w. Św. Anny.

Przyroda

• Gmina Ząbkowice Śląskie, tak jak i miasto, są zalesione w nieznacznym stopniu, jedynie niecałe 8% powierzchni gminy jest pokryte lasami.
• W okolicy miasta istnieją rezerwaty przyrody takie jak „Skałki Stoleckie” w okolicach wsi Stolec (jedyny w Polsce rezerwat faunistyczny „Skałki Stoleckie” (2,03 ha), który chroni 4 gatunki owadów charakterystycznych dla krajów śródziemnomorskich, w tym czarną pszczołę obrostkę murówkę, tynkarkę (Chalicodoma parietina), budującą gniazda z gliny na skale wapiennej i 3 gatunki błonkówek) czy „Muszkowicki Las Bukowy” w okolicach wsi Sieroszów.
• W miejscowości Szklary na terenie dawnej kopalni rud niklowych występują bogate złoża półszlachetnych kamieni ozdobnych z najpiekniejszym kamieniem Polski - chryzoprazem, a także chalcedonem i opalami. Występuje tu również serpentynit, gabro, syenit. Intensywnie zielona barwa występującego tu chryzoprazu spowodowana jest domieszką niklu.

Gastronomia

• Restauracja Dolnośląska, ul. 1-go Maja 2,
• Pizzeria Tevere, Rynek 23,
• Pizzeria Roma, ul. Kościuszki 23,
• Pizzeria Zibi, Rynek 30,
• Bar Przemek, ul Grunwaldzka 12,
• Bar Miejski, ul.Ziębicka2,
• Akropol (gyros, kebab), ul. Sienkiewicza 1

Noclegi

• Hotelik Sportowy, ul. Powstańców Warszawy 8i,
• Pokoje Gościnne Podzamcze, ul. Armii Krajowej 46,
• Agroturystyka, ul. Ogrodowa 5b, tel. 605132727.

Informacja turystyczna

• Powiatowe Centrum IT ul. św. Wojciecha 5/1, tel. (74)81-57-401. Czynne poniedziałek - piątek od 8.00 do 15.30
• W Rynku i wokół niego obowiązuje strefa płatnego parkowania obsługiwana systemem parkomatowym, w dni powszednie trudno znaleźć miejsce. W weekendy parkowanie jest bezpłatne a miejsca jakby trochę więcej.