Giecz
Giecz – wieś położona w Polsce w województwie wielkopolskim, w powiecie średzkim, w gminie Dominowo, leżąca nad rzeką Moskawą przy drodze z Kostrzyna do Miłosławia, w pobliżu autostrady A2. Jeden z najstarszych i najważniejszych ośrodków związanych z początkami państwa polskiego, który typuje się na prawdopodobną siedzibę rodową pierwszych Piastów.
Współrzędne geograficzne: 52° 19′ 15″ N, 17° 22′ 25″ E
Gall Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116 odnotowuje Giecz w formie Gdech (Gdecz) jako miasto.
Za czasów Bolesława Chrobrego jeden z najważniejszych w Wielkopolsce ośrodków administracyjnych, militarnych i gospodarczych, jeden z najważniejszych ośrodków państwa pierwszych Piastów, a w szczególności Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Po upadku tej najstarszej monarchii i po zniszczeniach spowodowanych najazdem czeskiego księcia Brzetysława II w 1038 r. i ponownie przez Krzyżaków w 1331 r., Giecz nigdy już nie odzyskał dawnego znaczenia, choć jeszcze długo był siedzibą kasztelana, a nieraz odbywały się tu ważne spotkania, jak zjazdy książąt dzielnicowych. Szczegółowy opis zajęcia Giecza przez Brzetysława znajduje się w czeskiej kronice Kosmasa. Wspomina on o braku jakiegokolwiek oporu ze strony załogi Giecza. Z tego powodu uznaje się, że przed tym rokiem Giecz utracił swoją funkcję stołeczną. W czasach Kazimierza Odnowiciela w Gieczu ulokowano kasztelanię. Przy odbudowie zachowano dwuczłonowy charakter umocnień przesuwając jednak nieco wały na zewnątrz, powiększając w ten sposób teren wewnątrz grodu. Wały ponownie wzmocniono kamieniami i kamienno-gliniastą odsadzką. Mimo odbudowy w XIII wieku Giecz stopniowo podupada. Za przyczynę tego stanu uznaje się zmianę przebiegu szlaków handlowych oraz powstanie ośrodków miejskich w Kostrzynie, Środzie Wielkopolskiej, Pyzdrach i Słupcy. Terytorium gieckiej kasztelanii zostało okrojone, a funkcję sądowo-administracyjną przejęło starostwo w Pyzdrach. Kryzysu dopełniło zniszczenie grodu w pierwszej połowie XIII wieku podczas wojny pomiędzy Henrykiem Brodatym a Władysławem Odonicem. Mimo to gród nadal funkcjonował jako siedziba kasztelana oraz ośrodek religijny. 9 września 1286 r. Giecz został nadany notariuszowi księcia Przemysła II Tylonowi, który uwolnił przy okazji obdarowanego od wszelkich ciężarów i powinności, pozwalając jednocześnie lokować miejscowość na prawie niemieckim. Tylon przywilej ten otrzymał w zamian za usługi oddane księciu podczas podróży do Szwecji,skąd sprowadził mu małżonkę Ryksę.
Zmienił się układ grodu. Najprawdopodobniej w końcu XII wieku rozebrano wał oddzielający część północną i południową grodu czyniąc z Giecza założenie jednoczłonowe.
Na terenie grodziska pozostała jedynie świątynia parafialna (obecnie jest to barokowy kościół św. Jana Chrzciciela i Matki Bożej Pocieszenia) W 1298 r. kościół św. Jana Chrzciciela został kościołem tytularnym i podstawowym uposażeniem archidiakonatu większego diecezji poznańskiej. Gieczem natomiast zaczęto nazywać wieś powstałą w miejscu osady położonej na wschodnim brzegu jeziora.
W tym samym mniej więcej czasie we wspomnianej już osadzie na wschodnim brzegu jeziora wzniesiono niewielki kościół pw.Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (tzw. kościół św. Mikołaja), którego przebudowa na przełomie XII i XIII w. nadała mu dzisiejszy kształt. Jednocześnie z nową świątynią powstał cmentarz. Druga nekropola została zlokalizowana na terenie przyległego od północy podgrodzia. Natomiast dostojników świeckich i kościelnych chowano w obrębie grodowego kościoła Jana Chrzciciela już od 1. połowy XI wieku. O nadal dużym znaczeniu Giecza świadczy zjazd książąt wielkopolskich, który miał miejsce w grodzie w 1253 roku.
Nie jest pewne kiedy gród opustoszał. Miało to miejsce w końcu XIII wieku lub na początku XIV. Niektórzy wiążą to z najazdem krzyżackim, który miałby mieć miejsce w 1331 r.
Gród nie istnieje, na miejscu po nim zwanym dziś Grodziszczko zachował się wał obronny konstrukcji drewniano-ziemnej o obwodzie 625 m i wysokości dochodzącej do 9 m oraz fundamenty niedokończonego zespołu pałacowego.
Badania archeologiczne podjęto w 1949 r. z inicjatywy i pod kierownictwem Bogdana Kostrzewskiego. Dzięki jego staraniom w 1963 r. Grodziszczko przekształcono w rezerwat archeologiczny będącym oddziałem Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (obecnie jest to oddział Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy). Pierwszy etap wykopalisk zakończył się w 1966 r. Prace wznowione w 1993 roku trwają nadal. Oprócz samego grodziska, prace archeologiczne prowadzone były również na terenie cmentarzyska z przełomu XI i XII wieku, przylegającego do grodziska od strony północnej. Odkryto tam ok. 300 pochówków, w rzędach, w różnej wielkości kwaterach oddzielonych od siebie pasami wolnej przestrzeni. Przy pochowanych zmarłych odkryto różnego rodzaju przedmioty m.in. metalowe elementy stroju, jak np. sprzączki do pasa i okucia rzemieni, zaś w grobach kobiecych i dziecięcych znaleziono ozdoby – kabłączki skroniowe, obrączki i pierścionki oraz kolie z koralików wykonanych z kamieni półszlachetnych i szkła.
W 1963 r. utworzono na terenie grodziska rezerwat archeologiczny i stałą wystawę zabytków znalezionych na terenie grodu.
Poza obrębem dawnego grodu znajduje się drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela z 1767 r., z cennym wyposażeniem wnętrza. W toku prac archeologicznych, prowadzonych w jego otoczeniu, odkryto wiele fragmentów wcześniejszej budowli romańskiej z przełomu X/XI w.
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja – jeden z dwóch kościołów rzymskokatolickich we wsi istnieje do dziś. Świątynia mieści się na dawnym podgrodziu. Jest to budowla romańska z 2 poł. XII wieku. Mur ma grubość 110 centymetrów i jest oblicowany kostką granitową, na narożnikach kostką z piaskowca. Na licowaniu istnieją ślady ostrzenia i liczne nacięcia twardym, ostrym narzędziem. Podczas restauracji kościoła w 1951 r. i w latach następnych odkryto ślady świątyni z czasów przedromańskich, zniszczonej najazdem czeskim w 1038 r. i romańską mensę ołtarzową o wymiarach 150x116x130 cm, zbudowaną z siedmiu warstw ciosów kamiennych. We wnętrzu kościoła znajduje się romańska kropielnica z piaskowca i późnogotycka drewniana figura Madonny z Dzieciątkiem.
Przy kościele grób Stanisława Hebanowskiego (1820-1898), wybitnego architekta, m.in. twórcy pałaców wielkopolskich i poznańskiego Teatru Polskiego.
Gdzie dalej
edytujW pobliżu Giecza znajdują się następujące miejscowości, które mogą być kolejnym punktem podróży:
- Nekla – miasto znane z osadnictwa olęderskiego z połowy XVIII wieku,
- Nekielka - miejscowość znana z z osadnictwa olęderskiego z połowy XVIII wieku,
- Podstolice - miejscowość znana z neoklasycystycznego dworu z XIX wieku,
- Opatówko – miejscowość znana z zabytkowego drewnianego kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej z połowy XVIII wieku,
- Targowa Górka – miejscowość związana z Antonim Amilkarem Kosińskim – generałem, uczestnikiem insurekcji kościuszkowskiej i wojen napoleońskich, współtwórcą Legionów Polskich we Włoszech, który zmarł i spoczywa w tej miejscowości,
- Biechowo – miejscowość znana z zabytkowego zespołu klasztornego Filipinów (obecnie Paulinów) z kościołem Narodzenia Najświętszej Marii Panny - Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia,
- Września – miasto powiatowe znane ze strajku dzieci wrzesińskich - strajku uczniów w latach 1901-1902, skierowanego przeciw germanizacji szkół, głównie przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim; siedziba muzeum regionalnego.
