Wrocław/Ostrów Tumski

Ostrów Tumski to najstarsza zabytkowa dzielnica Wrocławia. Powstał on na obszarze dogodnych przepraw wodno-handlowych, gdzie Odra między ujściem rzek – Oławy, Ślęży i Widawy rozgałęziając się na liczne zwężające odnogi – utworzyła mniejsze i większe wyspy zwane „ostrowami”.

Ogólne informacje

Wspaniałe kościoły to główna atrakcja turystyczna Ostrowa Tumskiego. Są one pozostałością po funkcji, jaką ta dzielnica pełniła w zamierzchłych czasach, gdy stanowiła jeszcze siedzibę biskupią.

Najważniejszą budowlą Ostrowa jest przez wieki rozbudowywana gotycka katedra pw. św. Jana Chrzciciela. Jej istotnym elementem są piękne barokowe kaplice. „Na całej wyspie jest sześćdziesiąt domów prywatnych, trzydzieści kościelnych i tyleż innych. Przez jej środek biegnie szeroka ulica, która prowadzi do fasady największej świątyni” – pisał w XVI w. Bartłomiej Stein. Największą świątynią jest naturalnie Katedra, a prowadząca do niej szeroka ulica to Katedralna, która za czasów Steina nie miała jeszcze nazwy. Rejon ten określano potocznie „koło katedry” lub „przy katedrze”. Dopiero w 1824 roku pojawiła się oficjalnie Domstrasse, czyli Katedralna. Nad przebiegiem jej powstawania czuwał sam biskup, a samowola budowlana była srogo karana. Gdy kapituła świętokrzyska w 1375 roku usiłowała zbudować ciąg budynków gospodarczych, m.in. piekarnię i ogrodzenie, zamykające w pobliżu kolegiaty ulicę Katedralną, została przez biskupa dwukrotnie obłożona klątwą.

Ulica Katedralna z widokiem na Katedrę pw. św. Jana Chrzciciela

Historia

Wykopaliska archeologiczne wskazują okolicę pomiędzy kościołami św. Marcina i św. Krzyża jako najwcześniej zamieszkany obszar Ostrowa Tumskiego. Według historyków założenie tego grodu, będącego wówczas siedzibą pierwszych Piastów, miało miejsce prawdopodobnie w X stuleciu. Początkowo otoczona drewniano-ziemnym wałem osada zbudowana była z drewna. Wspomniany kościół św. Marcina był pierwszym murowanym budynkiem. Od powstania, czyli prawdopodobnie od początku XI wieku świątynia ta byłą własnością opactwa benedyktynów na Ołbinie. Do biskupa wrocławskiego należała natomiast wschodnia część wyspy.

Około roku 1163 na Ostrów najechał Bolesław Wysoki – wnuk Bolesława Krzywoustego. Wybrał on wyspę na swoją siedzibę i już około roku 1166 rozpoczął budowę nowych, murowanych gmachów na miejscu starych i drewnianych. Na jego rozkaz wzniesiono romańską rezydencję, w skład której wchodziły: dom biskupi, pałac książęcy, dworska kaplica romańska (osiemnastoboczna kaplica), zabudowania opactwa oraz relikwiarzowa ośmioboczna kaplica z absydami. Do postawienia wszystkich tych budynków użyto cegły z wykorzystaniem cysterskiego warsztatu z Lubiąża, a usytuowano je przy drewniano-ziemnym wale zapewniającym obronność.

Po upływie wieku gród stał się zamkiem. Na miejscu wału wzniesiono mur obronny z co najmniej dwiema wieżami, a także zapoczątkowano prace nad budową dwu- lub trzykondygnacyjnej kaplicy NMP (obecnie kościół św. Marcina). Ponadto zamiast osiemnastobocznej kaplicy powstała ośmioboczna aula. Po śmierci Henryka IV Probusa zamek stracił jednak swą pozycję głównej siedziby książęcej. Ostatni wystawiony w nim dokument pochodzi z 1311 roku. Jest on jeszcze jednak wspominany w akcie z roku 1376 jako 'stary zamek’.

Ostrów Tumski połączony jest aż do dziś z Wyspą Piasek mostem Tumskim. Ponadto za Katedrą, w miejscu obecnego Placu Katedralnego znajdował się niegdyś most łączący go z prawym brzegiem Odry. Około roku 1810, kiedy to wyburzano fortyfikacje Wrocławia, podczas usuwania części fos zasypano odnogę Odry, co spowodowało połączenie Ostrowa Tumskiego ze Szczytnikami i Ołbinem. Od tej pory pozostał on wyspą już tylko z nazwy. Pozostałością po zlikwidowanym korycie rzeki jest staw w Ogrodzie Botanicznym.

II wojna światowa dokonała wielu zniszczeń na obszarze dzisiejszego Ostrowa Tumskiego. Jedynym dużym obiektem, którego zniszczenia nie były bardzo znaczne, był kościół św. Krzyża. Usunięto jednak całą zabudowę południowego terenu pozamkowego z wyjątkiem kościoła św. Marcina.

Ciekawostki

• Przez 306 lat Ostrów Tumski dawał schronienie przestępcom – na jego terenie sąd miejski nie mógł ścigać przestępców. Każdy, kto złamał prawo świeckie, znajdował azyl na wyspie. W związku z tym często ten fakt wykorzystywano.
• Ostrów posiada jedną z najpiękniejszych nocnych iluminacji w całym mieście. Obiekty znajdujące się na jego terenie są oświetlane przez obsługiwane ręcznie latarnie gazowe.
• Hełmy wież katedralnych były wielokrotnie odnawiane po zniszczeniach dokonanych przez: burze (1450 r.), pożar (1759 r.) oraz bombardowanie (1945 r.). Umieszczeniem ostatnich hełmów zajęli się fachowcy z wrocławskiego Mostostalu.
• W roku 1996 odkryto relikty budowli z czasów sprzed wybudowania obecnej Katedry. Pokazano je w specjalnym podziemiu, na tle zarysów XII wiecznej krypty Waltera. Początki aktualnie stojącej Katedry sięgają 1244 r.
• Ostrów Tumski posiadał swoiste prawo, które obowiązywało wszystkich świeckich przybywających na wyspę, włącznie z głowami koronowanymi. Mianowicie każdy miał obowiązek zdjęcia nakrycia głowy już przy wejściu na most Tumski, gdzie znajdował się słup graniczny małego 'państwa kościelnego’.
• Ostrów był dwukrotnie odwiedzany przez Papieża Jana Pawła II (21 czerwca 1983 r. i 31 maja 1997 r.).

Galeria

• 
  Iluminacja Katedry św. Jana Chrzciciela z rzeźbą Najświętszej Marii Panny
• 
  Ostrów Tumski nocą widziany z drugiego brzegu Odry
• 
  Widok na Ostrów Tumski zza Odry. Widoczne wieże Katedry oraz Kościoła św. Krzyża.
• 
  Panorama wykonana z wieży Katedralnej. Widać na niej m.in.: Najświętszej Marii Panny na Piasku, ulicę Katedralną, Odrę oraz Wyspę Piasek.
• 
  Na terenie Ostrowa występują liczne i bogato zdobione rzeźby. Na zdjęciu widoczny jest detal gzymsu podtrzymującego rzeźbę św. Nepomucena.
• 
  Historyczna mapa Wrocławia, kiedy Ostrów był jeszcze wyspą.
• 
  Most Tumski widoczny od strony Wyspy Piasek. W tle widoczna Katedra w iluminacji nocnej.
• 
  Pałac arcybiskupi
• 
  Dawny sierociniec na Placu Kościelnym.

Rzeźby

• 
  1. Rzeźba św. Nepomucena przed Kościołem Św. Krzyża.
• 
  2. Pomnik NMP przed wrocławską Katedrą.
• 
  3. Statua św. Hieronima we wrocławskiej Katedrze.
• 
  4. Figura św. Piotra w ogrodzie kościoła pw. śś Piotra i Pawła.

1. Projektantem tego pomnika z XVII wieku był K. Tausch. Źródła nie podają jednoznacznie wykonawcy, bowiem w zapisach wspomina się zarówno o J.J. Urbańskim, jak i o Siegwitzu. Prace kamieniarskie powierzono znanemu warsztatowi Karingera. Powszechność stawiania pomników św. Nepomucenowi miała szczególny wydźwięk na Śląsku, w kontrreformacyjnej propagandzie, w której przekonywanie o znaczeniu i zachowaniu tajemnicy spowiedzi grało pierwszorzędną rolę.
   Elementy tej rzeźby wykazują dość znaczne poruszenie, szczególnie skoncentrowane w wieńczącej grupie Świętego z aniołkami na obłokach. Żywy kontur wprowadza ponadto dodatkowy moment ruchu, z pełnym wykorzystaniem trójwymiarowości. W ocenie wartości pomnika musimy uwzględnić nie tylko walory rzeźbiarskie, lecz także doskonałą kompozycję przestrzenną, biorąc pod uwagę plac i otaczające go obiekty architektury gotyckiej i barokowej tworzące dla pomnika rodzaj kulis.
2. Jeden z dwóch pomników maryjnych powstałych w XVII w. we Wrocławiu. Oba umieszczone są na kwadratowym zwężającym się ku górze cokole. Pomniki te miały do spełnienia ważne zadanie w kontrreformacyjnej propagandzie. Głosiły wiernym, lecz przede wszystkim dysydentom, kwestionowaną przez nich dziewiczość i niepokalaność Maryi. Autorzy nie są znani. Wiadomo jedynie, że wykonanie zlecił opat Czelechowski.
3. Pomnik świętego Hieronima – uznanego doktora i prezbitra Kościoła. Uczony w mowie i piśmie hebrajskim, greckim oraz łacińskim Święty napisał Wulgatę. Jest to dziś uznawane za oficjalne i obowiązujące tłumaczenie pisma Starego i Nowego Testamentu. Hieronim jest patronem wszystkich tłumaczy.
4. Figura św. Piotra Apostoła nieznanego autora wykonana jest z piaskowca. Niegdyś zdobiła ołtarz kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku. Przeniesiona do ogrodu w 1963 roku. Podobieństwo do stojących przy Moście Tumskim figur św. Jadwigi Śląskiej i św. Jana Chrzciciela sugeruje jej powstanie w podobnym czasie, czyli pod koniec XIX wieku.

Inwestycje

Najważniejszą obecnie inwestycją na Ostrowie Tumskim jest budowa luksusowego hotelu na terenie budynku Zakładu Opieki Zdrowotnej Szkół Wyższych. Inwestorem jest Warszawska firma Mot, która kieruje już jednym luksusowym hotelem – Rialto w Warszawie. „Nasz projekt wkomponowuje się w historyczne otoczenie i szanuje unikalność miejsca.” – zapewnia Maciej Wolski z zarządu firmy Mot.

Jeden z autorów koncepcji architektonicznej hotelu z wrocławskiej pracowni Forum, Stanisław Lose, wyszczególnia: „Projektowany obiekt będzie materiałowo do niego [budynku Wyższego Seminarium Duchownego] zbliżony i wykonany w przeważającej mierze ze szlachetnej, indywidualnie projektowanej ceramiki. Dopełnieniem będzie współczesny detal architektoniczny z brązu, mosiądzu oraz kamienia i szkła.”

Wrocławski hotel zaoferuje potencjalnym klientom nocleg w 120 pokojach, każdym o powierzchni ok. 45 metrów kwadratowych. Inwestor podkreśla, że zostaną one wyposażone w sprzęty najwyższej klasy. Obiekt ma posiadać klasę hoteli pięciogwiazdkowych typu boutique, która przewiduje indywidualny charakter wystroju wnętrz publicznych i pokoi.

Hotele w pobliżu

Pensjonat Jana Pawła II – 60 pokoi jedno- i dwuosobowych. Jest on przygotowany na przyjęcie osób niepełnosprawnych. W obiekcie znajdują się wyłącznie pokoje dla niepalących. Lokalizacja: Ostrów Tumski

Hotel Tumski został oddany do użytku w 2000 r. Wyróżnia się z najbliższego otoczenia dyskretnym urokiem i elegancją kolorystyki. Położony jest w centrum miasta, nad Odrą, w sąsiedztwie młyna „Maria” na Wyspie Słodowej. Bliskie otoczenie wspaniałych zabytków zachęca do odkrywania wyjątkowych miejsc, których we Wrocławiu nie brakuje. Stąd przez zielony, secesyjny mostek można przejść z Wyspy Słodowej na Ostrów Tumski. Lokalizacja: Wyspa Słodowa 10

Bibliografia

• „Katedra Wrocławska – przewodnik”, Wydawnictwo „ZET”, Wrocław 2003, ISBN 83-7364-104-1.
• „Przewodnik historyczny”, Wydawnictwo „Wrocławski Dom Wydawniczy”, Perzyński Marek, ISBN 83-913531-8-4.
• „Sztuka Wrocławia”, Tadeusz Broniewski, Mieczysław Zlata (red.), Wrocław: Ossolineum 1967
• „Kościoły Wrocławia, Muzeum archidiecezjalne we Wrocławiu”, Zygmunt Antkowiak, Wrocław 1991, ISBN 83-900018-1-1.
• „Katedra Wrocławska (Dzieje i Architektura)”, Edmund Małachowicz, Wrocław 2000, ISBN 83-910911-2-0.
• „Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska”, Józef Pilch, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2005, ISBN 83-213-4366-X.

Linki zewnętrzne

• Wirtualna trasa spacerowa
• Rekonstrukcja rozmieszczenia obwarowań grodowych
• Ulica katedralna na serwisie architektonicznym Hydral
• Ostrów Tumski w fotografii panoramicznej

---