Strzyżów (województwo lubelskie)

Strzyżów to wieś w gminie Horodło położona nad Bugiem przy granicy z Ukrainą na pograniczu Grzędy Horodelskiej i Kotliny Hrubieszowskiej. O współrzędnych: szerokość 50°50′26.42″N i długość 24°02′04.59″E w całości położony na wyżynie Lubelskiej i prawie w całości poniżej 200 m n.p.m.

Charakterystyka

Niegdyś istniała jako Gmina Strzyżów (od 1870 gmina Horodło) – dawna gmina wiejska na Lubelszczyźnie. Siedzibą władz gminy był Strzyżów.

Gmina Strzyżów była jedną z 13 gmin wiejskich powiatu hrubieszowskiego guberni lubelskiej[1]. Najprawdopodobniej około 1870 roku gmina Strzyżów zmieniła swoją nazwę i siedzibę na gmina Horodło. Liczba ludności (2005)-1550 mieszkańców, kod pocztowy 22-525 Strzyżów. Często można spotkać informację, że w okolicach Strzyżowa znajduje się najbardziej wysunięty na wschód kraniec Polski. Faktycznie znajduje się on ok. 8 km na wschód od Strzyżowa, w zakolu Bugu we wsi Zosin, w okolicy przejścia granicznego na Ukrainę, do Uściługu.

Historia

Na podstawie wykopalisk archeologicznych stwierdzono ze początki osady należy datować na IX w. n.e. W XII i XIII w. znajdowała się tu obronna strażnica, po której pozostał stożkowaty nasyp ziemny.Pierwsze informacje o wsi pojawiają się w staroruskich hramotach. Dokument ten wspomina o nadaniu wsi w roku 1376 przez księcia Jerzego Chełmskiego władyce chełmskiemu (dokument ten uważany jest za sfałszowany). Prawdopodobnie Władysław Jagiełło nie uznał tego nadania, gdyż wieś pozostała własnością królewską. Dopiero w roku 1462 król Kazimierz Jagiellończyk nadał Strzyżów Janowi Łażniewskiemu. W roku 1493 wnuk Jana, także Jan, oprawił swojej żonie 800 grzywien posagu i wiana na Steniatynie i Strzyżowie.

Według rejestru z 1531 we wsi znajdowała się cerkiew oraz młyn. Pierwsza źródłowa wzmianka o cerkwi w Strzyżowie pochodzi z 1507 roku. Kolejną cerkiew wybudowano w 1724 roku, a w 1817 roku kolejną na miejsce dotychczasowej. W 1875 roku po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, cerkiew została zamieniona na prawosławną. Drewniana cerkiew z 1817 stoi do dnia dzisiejszego, aktualnie użytkowana jako kościół rzymskokatolicki.
W latach 1851-1858 istniała w Strzyżowie parafialna szkoła unicka powstała po zlikwidowaniu wcześniejszej szkoły elementarnej. W pierwszej połowie XVIII wieku właścicielem Strzyżowa był starosta wołkowski Aleksander Pociej. Wieś jako wiano otrzymała jego córka Ludwika Honorata, od około 1740 roku zamężna z księciem Stanisławem Lubomirskim, wojewodą bracławskim, a później kijowskim. W latach 1762-1786 został zbudowany dwukondygnacyjny pałac, który zachował się do dnia dzisiejszego.

W XIX wieku funkcjonowała w Strzyżowie gorzelnia, a w 1899 roku powstała cukrownia, która w latach trzydziestych XX wieku wykupiła na licytacji dobra dworskie.
W roku 1921 wieś zamieszkiwało 921 mieszkańców, w tym 687 Ukraińców oraz 68 Żydów, z kolei w osadzie fabrycznej cukrowni mieszkało 173 mieszkańców, w tym 43 Ukraińców i 6 Żydów.

Podczas II wojny światowej bojówki UPA zniszczyły miejscową szkołę. Po wkroczeniu wojsk sowieckich, w 1944 roku istniejąca cerkiew została przemianowana na kościół rzymskokatolicki, pełniąc początkowo funkcję kościoła parafii Horodło. 10 lutego 1947 roku biskup lubelski Stefan Wyszyński powołał w Strzyżowie parafię pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny.

Warto wspomnieć także o historii jedynego w gminie zakładu który w czasach swojej świetności zatrudniam ponad 350 osób.

Historia Cukrowni Strzyżów

Budowę Cukrowni Strzyżów S.A. rozpoczęli w 1898 r. okoliczni właściciele ziemscy: Edward Chrzanowski, inż. Rulikowski, Józef Piotrkowski, Śląski, Rzewuski i Czartoryski, którzy zawiązali wówczas Spółkę Akcyjna. W 1901 r. ukończono budowę i jesienią tego roku odbyła się pierwsza kampania – Cukrownia miała zdolność przerobu ok. 400 ton buraków na dobę. Równolegle z budowa Cukrowni i obiektów towarzyszących jak: magazyn cukru o poj. 3000 ton, budynek warsztatów, magazyn efektów i inne, wybudowano także trzy budynki parterowe ośmiorodzinne dla rzemieślników oraz adaptowano istniejące budynki folwarczne dla potrzeb pozostałej załogi cukrowni. W 1916 roku cofające się wojska rosyjskie po częściowym zrabowaniu magazynu cukru spaliły cukrownię. W 1920 r. Spółka Akcyjna dobrała sobie Akcjonariusza w osobie bogatego przemysłowca warszawskiego Wernera i przystąpiono do odbudowy cukrowni. Część maszyn i urządzeń wyremontowano, natomiast większość zakupiono i sprowadzono z nieistniejącej już Cukrowni Kowalewo. Cukrownię Strzyżów uruchomiono ponownie jesienią 1922r. Na skutek zmian w wyposażeniu technicznym Cukrownia po odbudowie miała moc przerobowa 500-600 ton buraków na dobę. W 1926 roku przystąpiono do dalszej rozbudowy, w ramach której zainstalowano w miejsce kotłów Fairbarna 2 szt. kotłów Steimmlera na ciśnienie 12 atmosfer. Wybudowano także nowy piec wapienny typu belgijskiego – szachtowy o pojemności 63 m³. W 1936r. Spółka Akcyjna Cukrownia Strzyżów zakupiła i przeznaczyła do rozbiórki Cukrownię Nieledew, przejmując jej plantacje i w ten sposób zwiększając ilość surowca niezbędnego Cukrowni Strzyżów po przebudowie. Dalsza modernizacja Cukrowni nastąpiła w latach 1938-1939. Charakterystyczna cechą przebudowy dokonanej w tym czasie jest elektryfikacja cukrowni oraz znaczny wzrost zdolności przerobowej z 700 do 1000 ton buraków na dobę. W ramach przebudowy zakładu rozbudowano budynek kotłowni, w którym zainstalowano kocioł firmy Babock-Zieleniewski na ciśnienie robocze 25 atm.. i wydajność 25 t/h pary. Zakupiono i zainstalowano także turbogenerator typu „Stal” o mocy 1600 kW.

W 1939 r. na skutek działań wojennych z Cukrowni zrabowano część urządzeń i materiałów technicznych co uniemożliwiało przeprowadzenie kampanii cukrowniczej. Skupione buraki cukrowe zostały w części sprzedane do Cukrowni Klemensów, a pozostała ilość do rolniczych gorzelni i na paszę dla inwentarza u plantatorów. W związku z ustaleniem przez okupantów granicy na rzece Bug, Cukrownia została pozbawiona połączenia kolejowego. W zastępstwie wybudowano połączenie kolejką wąskotorową z Hrubieszowa do Strzyżowa. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 r. wybudowano most na rzece Bug i ponownie uruchomiono bocznicę szerokotorową. Pierwszą okupacyjną kampanię cukrowniczą rozpoczęto w 1940 r. pod kierownictwem mgr inż. Bolesława Peretjakiewicza. Łącznie w okresie okupacji przeprowadzono cztery kampanie. Wiosną 1944 r. do Cukrowni Strzyżów został oddelegowany przez władze okupacyjne na stanowisko Dyrektora członek SS o nazwisku Schoff, który przybył z cukrowni położonych na byłych wschodnich terenach Polski. Pod jego kierownictwem, w myśl zarządzeń okupanta nastąpił demontaż najważniejszych urządzeń oraz ich wywóz do Niemiec.

Pierwszą kampanię cukrowniczą po wyzwoleniu przeprowadzono dopiero jesienią 1946 roku. Nowy turbozespół sprowadzono ze Szwecji zaś inne urządzenia zbierano po całej Polsce. W 1948 r. zbudowano nowy magazyn cukru o pojemności 6000 ton, magazyn wysłodków suszonych o pojemności 1700 ton oraz zainstalowano nowy kocioł OSR i rozbudowano budynek kotłowni. Od 1952 r. następował stały wzrost zarówno plonów, jak i areału uprawianych buraków cukrowych. W 1960 r. Cukrownia osiągnęła zbiór buraków powyżej 150 000 ton z własnych plantacji. Przerób dobowy w tym czasie wynosił 1050 ton. Stąd też, aby optymalizować czas trwania kampanii cukrowniczej, koniecznym było przerzucanie koleją corocznie ok. 50 000 ton buraków do cukrowni w zachodniej Polsce, w tym na Dolny Śląsk. Czas trwania kampanii wynosił przeciętnie od 95-100 dni. Aby powiększyć zdolności przerobowe i zagospodarować zakontraktowane buraki zaplanowano w dwóch etapach gruntowną rozbudowę Cukrowni.

W latach 1960-1966 wybudowano nowy budynek produktowni i zainstalowano nową aparaturę w tym: warniki, mieszadła, pompy, urządzenia transportowe i segregacji itp., suszarki do cukru, silosy, wagi Rapido, zszywarki do worków Testina. Przebudowano także budynek turbinowni i zainstalowano drugi turbozespół typu Brneńska o mocy 2MW. Po zakończeniu i etapu przebudowy w roku 1967 kampania cukrownicza trwała 136 dób i przerobiono w niej 219.889 ton buraków przy średnim przerobie dobowym 1653 ton. Wyprodukowano 27.365 ton. cukru białego W latach 1967-1970, 1977-1980 i 1981-1997 zrealizowano kolejne nowe inwestycje i modernizacje urządzeń (budowa turbinowni, brykietowni wysłodków, budowa nowej kotłowni z odsiarczaniem spalin, budowa nowej oczyszczalni ścieków biologicznej i mechanicznej, budowa chłodni kominowej oraz modernizacja większości urządzeń) pozwoliły na osiągnięcie docelowej mocy przerobowej w wysokości 3000 ton buraków na dobę.

Dojazd

Kilka razy dziennie kursują bezpośrednie autobusy oraz częściej kilka linii busów z Hrubieszowa.Drogą krajową nr 74, prowadzącą do przejścia granicznego z Ukrainą w Zosinie. Kiedyś kilkakrotnie koleją dojazdowa do Hrubieszowa i Werbkowic .

Warto zobaczyć

Późnobarokowy pałac Lubomirskich z XVIII wieku

• Późnobarokowy pałac z XVIII wieku – zbudowany w latach 1762-1786 przez księstwo Ludwikę Honoratę oraz Stanisława Lubomirskich, następnie przebudowany w 1836 roku po pożarze przez rodzinę Ożarowskich. Po obu stronach pałacu stoją pawilony z II połowy XVIII wieku, zachodni pełnił funkcję kaplicy, wschodni z kolei służył jako lamus. Po zakończeniu II wojny światowej pałac był siedzibą Wojsk Ochrony Pogranicza. Od początku lat 60-tych, aż do dnia dzisiejszego w pałacu mieści się biuro Cukrowni Strzyżów.
• Drewniany kościół rzymskokatolicki (od 1947 roku) – dawniej cerkiew, zbudowana w 1817 roku w miejsce poprzedniej cerkwi (z 1724 roku). Jest to drewniana budowla, o konstrukcji zrębowej, jednonawowa, oszlowana, ze sklepieniem kolebkowym wewnątrz.

Sławni ludzie

Mieczysław G. Bekker (1905–1989) był wybitnym polskim inżynierem i naukowcem, absolwentem Politechniki Warszawskiej. W latach 1939–1942 przebywał we Francji, potem w Kanadzie i USA, od 1956 r. na stałe przebywał w USA. Był konstruktorem i teoretykiem pojazdów wojskowych i terenowych, twórcą nowej dziedziny wiedzy inżynierskiej zwanej terramechaniką. Był pracownikiem Ministerstwa Spraw Wojskowych (1931–1939), wykładowcą na Politechnice Warszawskiej (1936–1939), profesorem wyższych uczelni w USA, potem konstruktorem w laboratoriach General Motors w Santa Barbara (1960–70). Był doradcą armii kanadyjskiej i amerykańskiej. Był twórcą koncepcji i współtwórcą konstrukcji księżycowego pojazdu użytego przez wyprawy księżycowe Apollo 15, Apollo 16 i Apollo 17. Był autorem wielu światowych patentów z dziedziny konstrukcji pojazdów terenowych, w tym przeznaczonych do pracy na innych planetach.

Jego główne dokonania to:

• W 1956 r. ukazała się pierwsza publikacja z serii fundamentalnych książek na temat konstrukcji pojazdów: “Teoria lokomocji lądowej”. Spośród innych jego publikacji warto wymienić książki zatytułowane “Lokomocja po bezdrożach”, “Mechanika lokomocji i koncepcja pojazdu do jazdy po powierzchni Księżyca”, “Wprowadzenie do systemów pojazdów terenowych”.
• W latach 1963–1972 opracowywał kilka koncepcji pojazdu księżycowego i propozycji General Motors dla NASA. Miał udział w konstrukcji docelowego pojazdu LRV (opracował osobiście konstrukcję ażurowych opon siatkowych oraz elastycznej ramy pojazdu). Pojazd został zbudowany przez firmę Boeing pod kierownictwem Bekkera. Był także laureatem wielu nagród, m.in. “Złotego medalu Kolumba” miasta Genua oraz doktoratów “honoris causa” Politechniki w Monachium i uniwersytetów w Ottawie i Bolonii.

Noclegi

Gospodarstwa agroturystyczne

• Elżbieta Stawowy – (sezon V-X) ul. Grota Roweckiego 13, tel. kom. 602-395-843

---