Starachowicka Kolej Wąskotorowa

Starachowicka Kolej Wąskotorowa kursująca w Polsce, z Starachowic w województwie świętokrzyskim, w powiecie starachowickim do Iłży w mazowieckim, w powiecie radomskim, siedziby gminy miejsko-wiejskiej Iłża.

Informacje

Współrzędne geograficzne Starachowic: 51°03′N 21°04′E

Współrzędne geograficzne Iłży: 51°09′44″N 21°14′13″E

Wraz z rozwojem przemysłowym Starachowic i okolicy od końca XIX w., powstawały w tym rejonie koleje wąskotorowe o rozstawie szyn 750 mm. Łączyły one Wielki Piec z Bugajem, kopalniami rudy żelaza oraz licznymi składami drewna, a ich długość wynosiła ok. 60 km (oraz wybudowana w 1938 r. kolejka lasów państwowych w rejon Wykusu – 80 km). W 1950 r. oddano do eksploatacji linię kolejową Starachowickiej Kolei Wąskotorowej Starachowice Wschodnie Wąskotorowe - Iłża o długości prawie 20 km. Była ona wykorzystywana przez PKP do przewozów towarowych i pasażerskich (w szczytowym okresie do sześciu par pociągów dziennie). W latach 70. XX w. nastąpiło znaczne ograniczenie przewozów na tym szlaku (także z powodu likwidacji kopalni oraz związanego z tym ograniczenia transportu drewna), więc PKP w 1987 r. zawiesiła kursy. Mimo to tabor pasażerski był do 1997 r. wykorzystywany do przewozów o charakterze turystycznym jako „Retro Ciuchcia Expres”. Ale w 1997 r. PKP ostatecznie zawiesiła i ten rodzaj komunikacji, zaś tabor został przekazany na inne linie kolei wąskotorowych. W 1995 r.staraniem konserwatorów zabytków z Kielc i Radomia, linia kolei wąskotorowej Starachowice – Iłża została wpisana do rejestru zabytków. W 2000 r., po wprowadzeniu w życie ustawy o restrukturyzacji i prywatyzacji PKP, nastąpił proces przekazywania kolei wąskotorowych przez PKP samorządom lokalnym.

W 2002 r. z inicjatywy władz Powiatu Starachowickiego, i mediacji podjętych przez Fundację Polskich Kolei Wąskotorowych, linia kolei wąskotorowej Starachowice - Iłża została mu przekazana przez PKP w celu użytkowania i przywrócenia ruchu komunikacyjnego na całej długości. Rozpoczęto przygotowania do reaktywacji SKW, zakończonej w 2004 r. w wyniku której władze Powiatu Starachowickiego przywróciły przewozy turystyczne na odcinku Starachowice Wschodnie Wąskotorowe – Lipie długości 6 km. Obecnie trwają prace nad pozyskaniem funduszy celem odbudowy brakującego, niestety, rozebranego 5-kilometrowego odcinka(4,98 km, w tym na terenie Województwa Świętokrzyskiego 3,24 km i na terenie Województwa Mazowieckiego 1,73 km) i przywrócenia przewozów na całej trasie.

Od 29 kwietnia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. operatorem kolei było Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych z Bytomia. Od 2011 r. funkcję operatora kolejki pełni Stowarzyszenie Sympatyków Zabytkowej Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej.

Tabor

Powiat starachowicki dysponuje własnym taborem kolejowym, złożonym z:

dwie lokomotywy spalinowe: Lyd1-252 stacjonująca w lokomotywowni w Starachowicach oraz Lyd1-251 (ex Cukrownia Zbiersk nr 18) stacjonująca w lokomotywowni w Iłży
rumuński wagon osobowy (Starachowice)
dwa otwarte wagony letnie (Iłża)
wagon brankard
wagon kryty (pług odśnieżny)

Stacje

Starachowice Wschodnie Wąskotorowe
Lipie
Łaziska Iłżeckie (nieczynna)
Lubienia (województwo świętokrzyskie) (nieczynna)
Marcule
Jasieniec Iłżecki Górny
Błaziny Iłżeckie
Iłża

Lokomotywownia znajduje się kilkaset metrów na południe od stacji Starachowice Wschodnie Wąskotorowe.

Informacje i rozkłady jazdy: www.skw.org.pl

Trasa kolejki

Zabytkowa linia kolejki wąskotorowej Starachowice Wschodnie Wąskotorowe- Iłża przebiega przez tereny położone w Powiecie Starachowickim (Województwo świętokrzyskie) i Gminie Iłża (Województwo mazowieckie).

Starachowicka Kolej Wąskotorowa ma swój początek w najstarszej części Starachowic (niegdyś odrębnego miasta - Wierzbnika.) Nad rynkiem góruje zabytkowy kościół p.w. Św. Trójcy z ołtarzem ze Świętego Krzyża. W pobliżu, na osiedlu Trzech Krzyży znajduje się jeden z najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich w Województwie Świętokrzyskim. W dalszej części miasta (przy linii kolejowej Skarżysko-Kamienna - Ostrowiec Św.) znajduje się zespół dawnego Wielkiego Pieca mieszczący obecnie Muzeum Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura. Większa część trasy kolejki przebiega przez Puszczę Iłżecką, stanowiącą Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej. Po minięciu doliny Młynówki dojeżdżamy do przystanku Lipie, przy którym znajduje się plac rekreacyjny z miejscami odpoczynku (grill, ognisko) i węzeł szlaków turystycznych.

Lipie to niewielka śródleśna wieś o tradycjach patriotycznych (potyczki powstańców styczniowych, partyzantka podczas II Wojny Światowej). W pobliżu Lipia znajduje się Dębowa Góra z okazałymi bukami, w pobliżu której można, zobaczyć siedlisko czarnego bociana.

Na odcinku mazowieckim od stacji Marcule trasa biegnie brzegiem lasu, równolegle do drogi krajowej nr 9, a następnie odbija w lewo. Po przejechaniu przez drogę w Jasieńcu, w miejscowości Pastwiska ponownie "towarzyszy" drodze nr 9. We wsi Błaziny kolejka przejeżdża przez żelbetonowy most - największy na trasie obiekt inżynieryjny. Iłża (stacja początkowa drugiego odcinka) to stare miasto z XI wieku (istnieje grodzisko) i XIV w. (obecna lokacja) charakteryzujące się zachowanym układem urbanistycznym z małomiasteczkową zabudową i zabytkowym kościołem farnym NMP. Nad miastem na wyniesieniu górują ruiny zamku Biskupów Krakowskich (z ok. 1340 r.). Ze Starachowic do Iłży prowadzi żółty szlak turystyczny. Dodatkową atrakcją przy nieczynnym odcinku linii Marcule - Lubienia jest Zębiec, gdzie znajdują się pozostałości odkrywkowych kopalni piasków żelazistych, a wśród nich znajdujący się w sztucznej dolinie zbiornik wodny zwany „Płuczka”.

Centrum Edukacji Przyrodniczej i Arboretum

W osadzie Marcule, siedzibie nadleśnictwa o tej samej nazwie w 2007 r. zorganizowano Centrum Edukacji Przyrodniczej i Arboretum. Od 2008 r. władze Starostwa Starachowickiego i samorząd Iłży podejmują działania zmierzające do odbudowy nieczynnych odcinków torowiska. Centrum Edukacji Przyrodniczej Arboretum – Marcule. Arboretum o powierzchni 6,5 ha jest specjalistycznym ogrodem botanicznym, w którym podstawowym działem są kolekcje drzew i krzewów uzupełnione nasadzeniami najciekawszych bylin. W ogrodzie w chwili obecnej zgromadzono około 400 gatunków drzew i krzewów rodzimego pochodzenia oraz ze strefy klimatu umiarkowanego. Najliczniej reprezentowane są drzewa z rodzaju klon - 30 gatunków i magnolia - 26 gatunków. Ogród w swych założeniach spełnia trzy podstawowe cele i zadania: edukacyjny, naukowy i społeczny. Realizacja ich odbywa się na różnym poziomie - studenci, uczniowie szkół średnich i podstawowych, techników leśnych, ogrodniczych i terenów zieleni. Na terenie ogrodu znajduje się również małe „alpinarium” z kolekcją roślin górskich, które w połączeniu z powstałymi zbiornikami wodnymi tworzą dogodne miejsce do wypoczynku.

Centrum Edukacji Przyrodniczej im. Jana Chrapka to miejsce, gdzie można spędzić wolny czas obcując z naturą a ścieżki dydaktyczne i szlaki turystyczne Puszczy Iłżeckiej pozwalają na edukację i aktywny wypoczynek. Dla zwiedzających do dyspozycji jest sala multimedialna, sale dydaktyczne z pełnym wyposażeniem, miejsca na ogniska i grilowanie oraz stoły z ławkami, przy których może usiąść ponad 400 osób.

Muzeum Przyrody i Techniki

Muzeum Przyrody i Techniki. Ekomuzeum im. Jana Pazdura jest dostępne dla zwiedzających, adres:27-200 Starachowice ul. Marszałka J. Piłsudskiego 95, a w nim Centralna Informacja Turystyczna www.starachowice.travel