Powiat przeworski
Powiat przeworski – powiat w Polsce, w województwie podkarpackim, utworzony w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest Przeworsk.
Podział administracyjny
edytujW skład powiatu wchodzą: Gminy miejskie
Przeworsk
Gminy miejsko-wiejskie
Kańczuga Sieniawa
Gminy wiejskie
Adamówka Gać Jawornik Polski Przeworsk Tryńcza Zarzecze
Miasta
Przeworsk Kańczuga Sieniawa
Sąsiednie powiaty
lubaczowski jarosławski przemyski rzeszowski łańcucki leżajski biłgorajski (lubelskie)
Warto zobaczyć
edytujw Przeworsku
edytujZabytki Zespół klasztorny Bożogrobców: Bazylika Ducha Świętego i Kaplica Grobu Bożego Gotycki kościół oo. Bernardynów Kościół Matki Boskiej Śnieżnej w zespole klasztornym Sióstr Szarytek Kościół pw. Chrystusa Króla Pałac Lubomirskich XVII-wieczny modrzewiowy dwór w skansenie „Pastewnik” Ratusz Mury obronne Willa Zajączkowskich z 1912 r. Willa przy ul. Lubomirskich 12 Przymurowe domy tkaczy przy ul. Kilińskiego
Zespół zabytków miasta Przeworska (XIV – XIX) figuruje w Rejestrze Zabytków (nr rej.: A-712 z 6.12.1972)[44] Kościoły i obiekty sakralne
Zespół gotyckiego obronnego klasztoru Bożogrobców: Bazylika kolegiacka Ducha Świętego – jeden z najcenniejszych obiektów gotyckich w Polsce, wzniesiona w latach 1430–1473, z fundacji Rafała Tarnowskiego, w 1640 r. kościół i klasztor otoczono murami, w 1785 r. pokryto wieżę blachą miedzianą, w 1845 r. obniżono dach. Do elementów wyposażenia należą: spiżowa chrzcielnica gotycka (1400), gotyckie epitafium Rafała Tarnowskiego (1491 r., ołtarz główny w stylu baroku toskańskiego (1693), barokowa ambona (1713), barokowe stalle (1751))[7]. Kaplica Bożego Grobu – wzniesiona w latach 1692–1712, znajduje się w niej wierna replika Grobu Bożego z Jerozolimy, unikat w skali kraju od 2012 r. Sanktuarium Grobu Bożego[7]. W 2007 r. obiekt zajął 5. miejsce w plebiscycie gazety „Nowiny” na 7 cudów Podkarpacia[45]. Klasztor (obecnie plebania) – siedziba przełożonych prowincji ruskiej Zakonu Bożogrobców, ostatni męski klasztor bożogrobców w Europie (w 1846 r. w Przeworsku zmarł ostatni bożogrobiec o. Kasper Mizerski)[7]. Zespół gotyckiego obronnego klasztoru Bernardynów: Kościół Świętej Barbary – obiekt gotycki, fundowany przez Rafała Tarnowskiego w 1461 r., przekazany bernardynom w 1465 r., w 1489 r. konsekrowany, w 1512 r. kościół otoczono murem obronnym, w 1619–1621 wzniesiono manierystyczny szczyt nad prezbiterium, w 1631 r. kościół zyskał wystrój barokowy. Elementy wnętrza to: barokowy ołtarz główny, osiem iluzjonistycznych rokokowych ołtarzy bocznych w formie fresków, ambona (1600), stalle (1646), obrazy Lekszyckiego z XVII w. Kościół jest ośrodkiem kultu Matki Bożej Pocieszenia, Świętego Antoniego i Świętego Klemensa[7]. Kaplica Świętego Antoniego – wybudowana w 1757 r. jako Kaplica Pana Jezusa Biczowanego, w latach 1894–1962 znajdował się w niej Cudowny Obraz Matki Bożej Pocieszenia Przeworskiej, a od 1962 r. Cudowny Obraz Świętego Antoniego autorstwa Lekszyckiego[7]. Klasztor – obiekt gotycki, wzniesiony w 4. ćw. XV w., w 1664 r. założono studium teologii moralnej oraz języka łacińskiego dla młodzieży zakonnej, w latach 1822–1869 znajdował się tam dom poprawczy dla duchownych wszystkich diecezji galicyjskich, zaś w latach 1951–1969 mieścił się w nim nowicjat[7]. Zespół barokowego klasztoru ss. Szarytek: Kościół Matki Bożej Śnieżnej – obiekt wzniesiony w latach 1768–1780 (fundacja Antoniego i Zofii Lubomirskich) na miejscu dawnego szpitala Świętego Ducha. We wnętrzu znajdują się trzy barokowe ołtarze, w głównym umieszczono Cudowny Obraz Matki Bożej Śnieżnej pochodzący z nieistniejącego kościoła pod tym wezwaniem. Klasztor – pochodzi z 2. poł. XVIII w., mieścił szpital i słynną szkołę dla dziewcząt, obecnie siostry prowadzą Dom Opieki i przedszkole[7]. Spichrz – z 1869 r.[7] Kopiec Tatarski w Przeworsku – usypany na pamiątkę odparcia przez mieszczan najazdu tatarskiego w 1624 r., znajduje się przy dawnym trakcie ruskim, na kopcu usytuowana jest XVII-wieczna kapliczka w formie murowanej kolumny[7].
Pałace, dwory i wille
Zespół Pałacowo-Parkowy w Przeworsku – obiekt powstał z inicjatywy księcia Henryka Lubomirskiego na miejscu wcześniejszego zamku, prace przy pałacu prowadzili Piotr Aigner oraz Fryderyk Baumann, budowę zakończono w 1807 r.; w pałacu znajdowały się liczne dzieła sztuki (obrazy, książki, numizmaty) zagrabione przez Niemców i Rosjan. Oprócz pałacu w parku urządzonym w stylu angielskim znajdują się oranżeria, stajnie cugowe, oficyny, dom ogrodnika i koniuszego[7]. Dwór Habichta – obiekt wybudowany w 1922 r. dla Ernesta Habichta, pełnomocnika Ordynacji Lubomirskich, znajduje się przy ul. Skłodowskiej-Curie, na tzw. Podzamczu[13]. Dwór Skaliszów – obiekt położony na Błoniu Browarnym, wzniesiony w 1929 r. według projektu burmistrza Walentego Rybackiego[7]. Willa Zajączkowskich – obiekt z 1912 r. z charakterystyczną drewnianą werandą i loggią, ul. Krakowska[7]. Willa Ordynacka – ul. Niepodległości, siedziba Prokuratury[7]. Willa – budynek z pocz. XX w., ul. Lubomirskich 12 Zabudowa ulicy Lubomirskich – zespół budynków willowych zamieszkiwanych przez pracowników przeworskiej cukrowni[7].
Obiekty użyteczności publicznej
Ratusz – wzniesiony w pierwszej połowie XV w., przez wieki siedziba magistratu, wagi miejskiej oraz sądu wójtowsko-ławniczego, przebudowany w 1909 r. – wzniesiono wówczas obecną wieżę z loggią i nadano konstrukcji dachowej formę mansardową. Na wieży znajduje się zegar oraz symbol sądów miejskich i stosowania kary śmierci, czyli ręka z mieczem (ius gladi), a nad nim herb miasta – Leliwa[13]. Na wieży ratusza znajduje się platforma widokowa udostępniona dla zwiedzających[46] Zespół dworca kolei wąskotorowej Przeworsk Główny – obiekty związane z eksploatacją wąskotorowej linii kolejowej Przeworsk – Dynów[13] Gmach Szkoły Muzycznej (1912)[7] Budynek dawnej Szkoły Męskiej (1904)[13] Budynek dawnego Urzędu Podatkowego i Kasy Zaliczkowej (1900)[7] Budynek Starej Poczty i Starostwa (1905)[7] Gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[7] Oberża – XVII w., ul. Krakowska[13] Stary Cmentarz – założony w 1866 r., na jego terenie znajdują się liczne, zabytkowe nagrobki, miejsce spoczynku wielu wybitnych przeworszczan, powstańców listopadowych i styczniowych[13] Więzienie pańszczyźniane – XVIII-wieczny budynek użytkowany jako więzienie dla okolicznych chłopów, następnie użytkowany przez Ordynację Przeworską
Architektura obronna
Mury obronne – Przeworsk będąc w średniowieczu strategicznie położonym miastem posiadał od 1512 r. rozbudowywany system murów obronnych, w ich obrębie zlokalizowanych było 5 baszt i 3 bramy, zachowały się fragmenty murów przy Klasztorze oo. Bernardynów i Bazylice Ducha Świętego oraz przy ulicach: Tkackiej, Kazimierzowskiej, Kilińskiego[7].
Kamienice i domy mieszczańskie
Jedyny w Polsce żywy skansen – zajazd Pastewnik – łączy w sobie funkcje muzealną z gastronomiczno-hotelarską, powstał dla skutecznego ratowania drewnianego budownictwa Ziemi Przeworskiej, wśród umieszczonych tam obiektów na uwagę zasługuje m.in. XVII-wieczny dwór z Krzeczowic, Dom Maślarza oraz Kuźnia[7]. Drewniane domy przymurowe przy ul. Kilińskiego – zespół unikalnych domów tkaczy, których tylną ścianę stanowi mur miejski, porównywane do Złotej Uliczki w Pradze[7] Dom Ćwierzów – drewniany budynek z 1794 r., ul. Bernardyńska 3[7] Dom Fuhrmanów – drewniano-murowany budynek z 1731 r., ul. Bernardyńska 5[7] Kamienica miejska nr 2 – neobarokowy budynek, ul. Piłsudskiego[13] Kamienica Anaszkiewiczów – 1798 r., ul. Rynek 13[13] Kamienica Dąbrowieckiego – eklektyczny narożny budynek z 1914 r., ul. Piłsudskiego 7 Kamienica Mirkiewiczów – k. XVIII w., ul. Rynek 3[13] Kamienica Pieniążków – secesyjna kamienica przeworskiego adwokata z 1928 r., obecnie mieści Muzeum Społeczne PTTK, ul. Marii Konopnickiej[13] Kamienica Pretoriusa – neobarokowy budynek z 1910 r., ul. Piłsudskiego 4[7] Apteka Pod Duchem Świętym – ul. Rynek 6[13]
poza Przeworskiem
edytujdroga