Powiat gliwicki

Powiat gliwicki - powiat w południowej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego, w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym i Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM). Siedzibą władz powiatu jest miasto Gliwice, nie będące jednak częścią powiatu gliwickiego.

Herb powiatu

Podział administracyjny

Powiat gliwicki tworzą:

• Miasta: Knurów, Pyskowice, Sośnicowice, Toszek
• Gminy miejskie: Knurów, Pyskowice
• Gminy miejsko-wiejskie: Sośnicowice, Toszek
• Gminy wiejskie: Gierałtowice, Pilchowice, Rudziniec, Wielowieś

Wszystkie znajdujące się w powiecie gminy wiejskie, miejsko-wiejskie i gminy miejskie oraz miasta Knurów i Pyskowice zamieszkiwało w 2016 roku 115 261 osób, żyjących w powiecie o powierzchni 664,37 km².

Historia

Przeszłość terenów dzisiejszego powiatu gliwickiego jest częścią burzliwych dziejów całego Śląska - to historia następujących po sobie wpływów polskich, czeskich i niemieckich, zmieniającej się przynależności państwowej oraz wielkich migracji ludności. Nie oszczędziła tych terenów tatarska pożoga, wojny husyckie, wojna trzydziestoletnia, szwedzka inwazja i zawieruchy wojenne kolejnych wieków, łącznie z obiema wojnami światowymi. Zachowane do dziś ślady tych zawiłych dziejów przypominają jednak również o jaśniejszych kartach historii - wznoszono tu wspaniałe zamki, dworki i pałace, fundowano piękne kościoły, stosunkowo wcześnie zaczął rozwijać się przemysł, żyli na ziemi gliwickiej wybitni ludzie, których imiona znaleźć można na tablicach pamiątkowych i obeliskach...

Na terenie powiatu w miejscowości Świbie (gmina Wielowieś) odkryto ślady osadnictwa jeszcze z czasów kultury łużyckiej (ok. 2500 lat p.n.e.). Znalezione na cmentarzysku przedmioty pochodzące z Egiptu, Alp i Węgier świadczą o licznych kontaktach handlowych. Kilkadziesiąt stuleci później - w XII w. - właśnie położenie w pobliżu traktu handlowego, wiodącego wówczas z Krakowa do Wrocławia, wpłynęło na rozpoczęcie się wzmożonej akcji osadniczej na ziemi gliwickiej. Powstał wtedy w Toszku gród, który zyskał rangę kasztelani. W XIII w. Toszek (1234 r.) i Pyskowice (około 1260 r.) uzyskały prawa miejskie, a nieco później nadano je Sośnicowicom.

Do połowy XVI w. ziemie dzisiejszego powiatu gliwickiego należały do różnych księstw, którymi władali przedstawiciele dynastii Piastów Śląskich. Początkowo dominowało tutaj księstwo opolsko-raciborskie, w XIV w. - kozielsko-bytomskie i na krótko - gliwickie, wreszcie - opolskie. Po śmierci w 1532 r. Jana II Dobrego, ostatniego księcia z linii Piastów opolskich - jego dobra przejęli Habsburgowie. U schyłku rządów austriackich Górny Śląsk został podzielony na dwanaście okręgów (circuli), wśród których widnieje gliwicki i toszecki. W 1733 r. te dwa okręgi połączono w jeden: toszecko-gliwicki.

W 1742 r. prawie cały Śląsk, po wkroczeniu wojsk króla pruskiego Fryderyka II, znalazł się w granicach Prus. Z dawnych trzech circuli: sławęcickiego, gliwickiego i toszeckiego oraz z części włości biskupich utworzono powiat toszecko-gliwicki o powierzchni 2000 km kw. W 1817 r. powierzchnię powiatu zmniejszono do 940 km kw, a oddzielone tereny włączono do granicznych powiatów. Do początków XX wieku powiat toszecko-gliwicki ulegał dalszym korektom swych granic. W 1897 r. wydzielono miejski powiat gliwicki.

Przez długie stulecia ziemie dzisiejszego powiatu gliwickiego były typowo rolnicze, uprawiano chmiel i warzono piwo, a miasta pełniły funkcję ośrodków rzemiosła i handlu. W XVIII w. zaczął rozwijać się przemysł - początkowo przędzalnictwo i tkactwo, później hutnictwo, w końcu - w XIX w. - górnictwo węgla kamiennego. Wpływ na aktywizację gospodarczą regionu miało otwarcie w 1804 r. Kanału Kłodnickiego. Na przełomie XIX i XX w. rangę ośrodka przemysłowego zyskał - nie należący wówczas do powiatu toszecko-gliwickiego - Knurów, w którym tuż przed I wojną światową uruchomiono kopalnię węgla kamiennego i produkcję koksu. Jednak większość obszaru dzisiejszego powiatu gliwickiego zachowała charakter rolniczy.

Niemiecka mapa powiatu gliwickiego z 1929 r.

Zmiany granic państwowych po I wojnie światowej nie spowodowały zmian w ówczesnych granicach powiatu. Mieszkańcy dzisiejszych ziem powiatu brali udział w powstaniach śląskich (1919-21), a w plebiscycie w dużej części opowiedzieli się za przynależnością do Polski, jednak decyzją mocarstw przyłączono do niej jedynie Knurów i Gierałtowice z przyległymi terenami. Po wybuchu II wojny światowej powiat toszecko-gliwicki jako część Rzeszy Niemieckiej włączony został do rejencji katowickiej, wchodzącej w skład prowincji górnośląskiej. Po wojnie Śląsk podzielono na województwo wrocławskie i śląskie. W skład śląskiego wszedł powiat gliwicki, którego granice pozostały takie, jak w okresie międzywojennym. W 1950 r., gdy województwo śląskie podzielono na opolskie i katowickie, powiat gliwicki znalazł się w województwie katowickim.

Rozwijał się jako zaplecze rolnicze, pracownicze i mieszkaniowe pobliskich aglomeracji - przemysł ciężki zdominował jedynie przyłączone później do Gliwic Łabędy i leżący wówczas poza granicami powiatu gliwickiego Knurów.

Po wprowadzeniu w 1952 r. nowej konstytucji miejsce gmin zajęły gromady. Mapa powiatu jednak nie uległa zmianie. W nowej strukturze organizacyjnej istniało 21 jednostek, w tym dwa miasta nie wydzielone z powiatu: Toszek i Pyskowice, jedno osiedle - Wilcze Gardło i 18 gromad. Liczba gromad zmniejszyła się w 1964 r., gdy Łabędy z Czechowicami przeszły do Gliwic. Wprowadzona struktura funkcjonowała do 1973 r., gdy znów wrócono do podziału powiatu na gminy. Utworzono je w miejscowościach: Pyskowice, Toszek, Wielowieś, Poniszowice, Rudziniec, Sośnicowice, Żernica i Kamieniec. W 1975 r. wprowadzono podział kraju na 49 województw, likwidując jednocześnie powiaty. W rok po likwidacji powiatów przestała istnieć gmina Kamieniec, którą włączono do gminy Zbrosławice (powiat tarnogórski). W kolejnych latach likwidacji uległa gmina Poniszowice przyłączona do gminy Rudziniec. W 1977 r. siedziba gminy w Żernicy została zlikwidowana i przeniesiona do Pilchowic.

1 stycznia 1999 r. powiat gliwicki wrócił na mapę administracyjną Polski. Odrodził się w nowym kształcie, bo z gminami Knurów i Gierałtowice, a bez Kamieńca.

Zabytki i atrakcje

Gmina Gierałtowice: Kościół parafialny z 1934 roku, klasycystyczny dwór , ruiny zamku w Chudowie, „Izba Łod Starki” w Chudowie, spichlerz w Chudowie, kościół parafialny w Przyszowicach, pałac w Przyszowicach, Kościół pw. Świętego Urbana w Paniówkach

Miasto Knurów: Izba Tradycji Górniczej w KWK "Knurów", Kapliczka św. Barbary w Krywałdzie, Szpital miejski, Pomnik Powstańców Śląskich

Gmina Pilchowice: kościół w Pilchowicach, dawny klasztor Bonifratów w Pilchowicach (obecnie szpital), dwór Emanuela hr. Węgierskiego (obecnie UG), drewniany Kościół św. Mikołaja w Wilczy, zespół pałacowo-parkowy w Wilczy, drewniany Kościół pw. Świętego Michała w Żernicy, Kościół św. Marcina w Stanicy, XIX-wieczny dwór w Kuźni Nieborowskiej (teraz DPS)

Miasto Pyskowice: Stare Miasto z rynkiem, Ratusz miejski (obecne Muzeum Miejskie), Kościół św. Stanisława, Kościół św. Mikołaja, Skansen taboru kolejowego, cmentarz żydowski, kościół ewangelicko-augsburski

Gmina Rudziniec: Drewniany kościół św. Michała Archanioła w Rudzińcu, pałac w Rudzińcu (obecnie szkoła), Kościół Wszystkich Świętych w Bojszowie, XV-wieczny kościół z dzwonnicą w Poniszowicach, Kaplica NMP w Łanach, Zespół pałacowo-parkowy w Pławniowicach, pałac w Bycinie, kościół w Rudnie

Gmina Sośnicowice: Kościół z XVII wieku w Rachowicach, kościół św. Mikołaja w Kozłowie, kurhan w Łanach Wielkich, kapliczka przydrożna w Łanach Wielkich, drewniany kościół w Sierakowicach, drewniana kaplica w Smolnicy (1603 rok), rynek w Sośnicowicach, barokowy pałac w Sośnicowicach

Gmina Toszek: Pomnik pomordowanych przez NKWD w Toszku, Rynek w Toszku, Parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Toszku, gotycki zamek w Toszku, Kaplica św. Anny w Ligocie Toszeckiej, Zespół dworsko - parkowy w Kotliszowicach, ruiny pałacu w Pniowie

Gmina Wielowieś: Kościół pw. WNMP w Wielowsi, Cmentarz żydowski w Wielowsi, była synagoga w Wielowsi, dwór w Wielowsi, Śląski Katyń w rezerwacie przyrody "Hubertus" (Dąbrówka), kapliczka w Dąbrówce, Kościół p.w. Św. Mikołaja z XVI w. - Świbie, neogotycki pałac w Świbiach, Kaplica w Świbiach, Drewniano – murowny kościół w Sierotach, Kościół pw. Świętej Trójcy w Wiśniczach, Drewniany kościół Św. Wawrzyńca w Zacharzowicach, Kaplica w Gajowicach

• Główne zamki i pałace powiatu gliwickiego
• 
  Zamek w Chudowie
• 
  Pałac w Przyszowicach
• 
  Zespół pałacowy w Pławniowicach
• 
  Pałac w Sośnicowicach
• 
  Gotycki zamek w Toszku
• 
  Ruiny pałacu w Pniowie

Turystyka

Pejzaż powiatu gliwickiego jest zróżnicowany i nie należy utożsamiać go z rozległą konurbacją górnośląską. Przemysł to ważny składnik miejscowej gospodarki, jednak podróżujący po powiecie w większości gmin zobaczą zielony krajobraz zdominowany przez pola i lasy. Liczne szlaki turystyczne, kompleksy leśne, ośrodki wypoczynkowe, zbiorniki wodne zachęcają do odwiedzin

Amatorzy turystyki mogą na terenie powiatu korzystać z pieszych szlaków turystycznych, rowerowych szlaków turystycznych lub ścieżek rowerowych.

Szlaki turystyczne

• Szlak Sośnicowicki
• Szlak Okrężny wokół Gliwic
• Szlak Ziemi Gliwickiej
• Szlak Bohaterów Wieży Spadochronowej
• Szlak Husarii Polskiej
• Szlak Powstańców Śląskich
• Szlak Stulecia Turystyki
• Szlak Krawędziowy GOP

Ścieżki rowerowe

Na terenie powiatu znajduje się kilkadziesiąt kilometrów ścieżek rowerowych.

Noclegi

W powiecie funkcjonuje dobrze rozwinięta sieć miejsc noclegowych. Informacje o nich można znaleźć na stronie: http://noclegi.pl/powiat/gliwicki