Powiat gliwicki

Powiat gliwicki - powiat w południowej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego, w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym i Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM). Siedzibą władz powiatu jest miasto Gliwice, nie będące jednak częścią powiatu gliwickiego.

Podział administracyjny

Powiat gliwicki tworzą:

Miasta: Knurów, Pyskowice, Sośnicowice, Toszek
Gminy miejskie: Knurów, Pyskowice
Gminy miejsko-wiejskie: Sośnicowice, Toszek
Gminy wiejskie: Gierałtowice, Pilchowice, Rudziniec, Wielowieś

Wszystkie znajdujące się w powiecie gminy wiejskie, miejsko-wiejskie i gminy miejskie oraz miasta Knurów i Pyskowice zamieszkiwało w 2016 roku 115 261 osób, żyjących w powiecie o powierzchni 664,37 km².

Historia

Przeszłość terenów dzisiejszego powiatu gliwickiego jest częścią burzliwych dziejów całego Śląska - to historia następujących po sobie wpływów polskich, czeskich i niemieckich, zmieniającej się przynależności państwowej oraz wielkich migracji ludności. Nie oszczędziła tych terenów tatarska pożoga, wojny husyckie, wojna trzydziestoletnia, szwedzka inwazja i zawieruchy wojenne kolejnych wieków, łącznie z obiema wojnami światowymi. Zachowane do dziś ślady tych zawiłych dziejów przypominają jednak również o jaśniejszych kartach historii - wznoszono tu wspaniałe zamki, dworki i pałace, fundowano piękne kościoły, stosunkowo wcześnie zaczął rozwijać się przemysł, żyli na ziemi gliwickiej wybitni ludzie, których imiona znaleźć można na tablicach pamiątkowych i obeliskach...

Na terenie powiatu w miejscowości Świbie (gmina Wielowieś) odkryto ślady osadnictwa jeszcze z czasów kultury łużyckiej (ok. 2500 lat p.n.e.). Znalezione na cmentarzysku przedmioty pochodzące z Egiptu, Alp i Węgier świadczą o licznych kontaktach handlowych. Kilkadziesiąt stuleci później - w XII w. - właśnie położenie w pobliżu traktu handlowego, wiodącego wówczas z Krakowa do Wrocławia, wpłynęło na rozpoczęcie się wzmożonej akcji osadniczej na ziemi gliwickiej. Powstał wtedy w Toszku gród, który zyskał rangę kasztelani. W XIII w. Toszek (1234 r.) i Pyskowice (około 1260 r.) uzyskały prawa miejskie, a nieco później nadano je Sośnicowicom.

Do połowy XVI w. ziemie dzisiejszego powiatu gliwickiego należały do różnych księstw, którymi władali przedstawiciele dynastii Piastów Śląskich. Początkowo dominowało tutaj księstwo opolsko-raciborskie, w XIV w. - kozielsko-bytomskie i na krótko - gliwickie, wreszcie - opolskie. Po śmierci w 1532 r. Jana II Dobrego, ostatniego księcia z linii Piastów opolskich - jego dobra przejęli Habsburgowie. U schyłku rządów austriackich Górny Śląsk został podzielony na dwanaście okręgów (circuli), wśród których widnieje gliwicki i toszecki. W 1733 r. te dwa okręgi połączono w jeden: toszecko-gliwicki.

W 1742 r. prawie cały Śląsk, po wkroczeniu wojsk króla pruskiego Fryderyka II, znalazł się w granicach Prus. Z dawnych trzech circuli: sławęcickiego, gliwickiego i toszeckiego oraz z części włości biskupich utworzono powiat toszecko-gliwicki o powierzchni 2000 km kw. W 1817 r. powierzchnię powiatu zmniejszono do 940 km kw, a oddzielone tereny włączono do granicznych powiatów. Do początków XX wieku powiat toszecko-gliwicki ulegał dalszym korektom swych granic. W 1897 r. wydzielono miejski powiat gliwicki.

Przez długie stulecia ziemie dzisiejszego powiatu gliwickiego były typowo rolnicze, uprawiano chmiel i warzono piwo, a miasta pełniły funkcję ośrodków rzemiosła i handlu. W XVIII w. zaczął rozwijać się przemysł - początkowo przędzalnictwo i tkactwo, później hutnictwo, w końcu - w XIX w. - górnictwo węgla kamiennego. Wpływ na aktywizację gospodarczą regionu miało otwarcie w 1804 r. Kanału Kłodnickiego. Na przełomie XIX i XX w. rangę ośrodka przemysłowego zyskał - nie należący wówczas do powiatu toszecko-gliwickiego - Knurów, w którym tuż przed I wojną światową uruchomiono kopalnię węgla kamiennego i produkcję koksu. Jednak większość obszaru dzisiejszego powiatu gliwickiego zachowała charakter rolniczy.

Zmiany granic państwowych po I wojnie światowej nie spowodowały zmian w ówczesnych granicach powiatu. Mieszkańcy dzisiejszych ziem powiatu brali udział w powstaniach śląskich (1919-21), a w plebiscycie w dużej części opowiedzieli się za przynależnością do Polski, jednak decyzją mocarstw przyłączono do niej jedynie Knurów i Gierałtowice z przyległymi terenami. Po wybuchu II wojny światowej powiat toszecko-gliwicki jako część Rzeszy Niemieckiej włączony został do rejencji katowickiej, wchodzącej w skład prowincji górnośląskiej. Po wojnie Śląsk podzielono na województwo wrocławskie i śląskie. W skład śląskiego wszedł powiat gliwicki, którego granice pozostały takie, jak w okresie międzywojennym. W 1950 r., gdy województwo śląskie podzielono na opolskie i katowickie, powiat gliwicki znalazł się w województwie katowickim.

Rozwijał się jako zaplecze rolnicze, pracownicze i mieszkaniowe pobliskich aglomeracji - przemysł ciężki zdominował jedynie przyłączone później do Gliwic Łabędy i leżący wówczas poza granicami powiatu gliwickiego Knurów.

Po wprowadzeniu w 1952 r. nowej konstytucji miejsce gmin zajęły gromady. Mapa powiatu jednak nie uległa zmianie. W nowej strukturze organizacyjnej istniało 21 jednostek, w tym dwa miasta nie wydzielone z powiatu: Toszek i Pyskowice, jedno osiedle - Wilcze Gardło i 18 gromad. Liczba gromad zmniejszyła się w 1964 r., gdy Łabędy z Czechowicami przeszły do Gliwic. Wprowadzona struktura funkcjonowała do 1973 r., gdy znów wrócono do podziału powiatu na gminy. Utworzono je w miejscowościach: Pyskowice, Toszek, Wielowieś, Poniszowice, Rudziniec, Sośnicowice, Żernica i Kamieniec. W 1975 r. wprowadzono podział kraju na 49 województw, likwidując jednocześnie powiaty. W rok po likwidacji powiatów przestała istnieć gmina Kamieniec, którą włączono do gminy Zbrosławice (powiat tarnogórski). W kolejnych latach likwidacji uległa gmina Poniszowice przyłączona do gminy Rudziniec. W 1977 r. siedziba gminy w Żernicy została zlikwidowana i przeniesiona do Pilchowic.

1 stycznia 1999 r. powiat gliwicki wrócił na mapę administracyjną Polski. Odrodził się w nowym kształcie, bo z gminami Knurów i Gierałtowice, a bez Kamieńca.

Zabytki i atrakcje

Gmina Gierałtowice: Kościół parafialny z 1934 roku, klasycystyczny dwór , ruiny zamku w Chudowie, „Izba Łod Starki” w Chudowie, spichlerz w Chudowie, kościół parafialny w Przyszowicach, pałac w Przyszowicach, Kościół pw. Świętego Urbana w Paniówkach

Miasto Knurów: Izba Tradycji Górniczej w KWK "Knurów", Kapliczka św. Barbary w Krywałdzie, Szpital miejski, Pomnik Powstańców Śląskich

Gmina Pilchowice: kościół w Pilchowicach, dawny klasztor Bonifratów w Pilchowicach (obecnie szpital), dwór Emanuela hr. Węgierskiego (obecnie UG), drewniany Kościół św. Mikołaja w Wilczy, zespół pałacowo-parkowy w Wilczy, drewniany Kościół pw. Świętego Michała w Żernicy, Kościół św. Marcina w Stanicy, XIX-wieczny dwór w Kuźni Nieborowskiej (teraz DPS)

Miasto Pyskowice: Stare Miasto z rynkiem, Ratusz miejski (obecne Muzeum Miejskie), Kościół św. Stanisława, Kościół św. Mikołaja, Skansen taboru kolejowego, cmentarz żydowski, kościół ewangelicko-augsburski

Gmina Rudziniec: Drewniany kościół św. Michała Archanioła w Rudzińcu, pałac w Rudzińcu (obecnie szkoła), Kościół Wszystkich Świętych w Bojszowie, XV-wieczny kościół z dzwonnicą w Poniszowicach, Kaplica NMP w Łanach, Zespół pałacowo-parkowy w Pławniowicach, pałac w Bycinie, kościół w Rudnie

Gmina Sośnicowice: Kościół z XVII wieku w Rachowicach, kościół św. Mikołaja w Kozłowie, kurhan w Łanach Wielkich, kapliczka przydrożna w Łanach Wielkich, drewniany kościół w Sierakowicach, drewniana kaplica w Smolnicy (1603 rok), rynek w Sośnicowicach, barokowy pałac w Sośnicowicach

Gmina Toszek: Pomnik pomordowanych przez NKWD w Toszku, Rynek w Toszku, Parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Toszku, gotycki zamek w Toszku, Kaplica św. Anny w Ligocie Toszeckiej, Zespół dworsko - parkowy w Kotliszowicach, ruiny pałacu w Pniowie

Gmina Wielowieś: Kościół pw. WNMP w Wielowsi, Cmentarz żydowski w Wielowsi, była synagoga w Wielowsi, dwór w Wielowsi, Śląski Katyń w rezerwacie przyrody "Hubertus" (Dąbrówka), kapliczka w Dąbrówce, Kościół p.w. Św. Mikołaja z XVI w. - Świbie, neogotycki pałac w Świbiach, Kaplica w Świbiach, Drewniano – murowny kościół w Sierotach, Kościół pw. Świętej Trójcy w Wiśniczach, Drewniany kościół Św. Wawrzyńca w Zacharzowicach, Kaplica w Gajowicach

Główne zamki i pałace powiatu gliwickiego
Zamek w Chudowie
Pałac w Przyszowicach
Zespół pałacowy w Pławniowicach
Pałac w Sośnicowicach
Gotycki zamek w Toszku
Ruiny pałacu w Pniowie

Turystyka

Pejzaż powiatu gliwickiego jest zróżnicowany i nie należy utożsamiać go z rozległą konurbacją górnośląską. Przemysł to ważny składnik miejscowej gospodarki, jednak podróżujący po powiecie w większości gmin zobaczą zielony krajobraz zdominowany przez pola i lasy. Liczne szlaki turystyczne, kompleksy leśne, ośrodki wypoczynkowe, zbiorniki wodne zachęcają do odwiedzin

Amatorzy turystyki mogą na terenie powiatu korzystać z pieszych szlaków turystycznych, rowerowych szlaków turystycznych lub ścieżek rowerowych.

Szlaki turystyczne

Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego
Szlak Sośnicowicki
Szlak Okrężny wokół Gliwic
Szlak Ziemi Gliwickiej
Szlak Bohaterów Wieży Spadochronowej
Szlak Husarii Polskiej
Szlak Powstańców Śląskich
Szlak Stulecia Turystyki
Szlak Krawędziowy GOP

Ścieżki rowerowe

Na terenie powiatu znajduje się kilkadziesiąt kilometrów ścieżek rowerowych.

Gastronomia

Warto spróbować

Noclegi

W powiecie funkcjonuje dobrze rozwinięta sieć miejsc noclegowych. Informacje o nich można znaleźć na stronie: http://noclegi.pl/powiat/gliwicki