Powiat dębicki

Powiat dębicki – powiat w Polsce, w (województwie podkarpackim), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Dębica.

Powiat dębicki
Herb
Informacje
Państwo	Polska
Region	Województwo podkarpackie
Powierzchnia	923,79 km²
Ludność	135 090
Nr kierunkowy	14
Kod pocztowy	39-200
Strona internetowa

Kaplica Raczyńskich w Dębicy

Kolej cegielni Igloobud w Dębicy. Wls50-2068 z kolebami pod wiaduktem na ul. Krakowskiej (stan w 2007 r.)

Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa w Jodłowej

Bielowy kościół

Pilzno rynek

Leży w pasie trzech powiatów (mieleckiego, jasielskiego, oraz dębickiego). Graniczy on od północy z powiatem mieleckim, od zachodu z powiatem ziemskim tarnowskim i powiatem dąbrowskim od południa z powiatem jasielskim, od wschodu z powiatem ropczycko-sędziszowskim, od południowego wschodu z powiatem strzyżowskim.

Powiat zajmuje łączny obszar 776,36 km², co stanowi 4,3% powierzchni województwa. Zamieszkuje go 135 090 osób, czyli 6,2% ludności województwa, w tym 64 981 mężczyzn i 68 083 kobiety, a w stolicy powiatu mieszka 46 557 osób.

Charakterystyka

Położenie geograficzne stolicy powiatu: 50°03′05″N 21°24′42″E

Powiat dębicki posiada niepowtarzalne walory turystyczne. Na jego obszarze współgra ze sobą bogactwo świata roślinnego i zwierzęcego oraz liczne zabytki.

Walorem historyczno-krajobrazowym są liczne pamiątki związane z okresem I wojny światowej (cmentarze wojenne o oryginalnych założeniach architektoniczno–urbanistycznych) i bitwami II wojny światowej.

Fauna i flora

• W powiecie znajdują się następujące rezerwaty przyrody:

• • Rezerwat florystyczny ,,Kamera” - założony w 1995 r., położony w środkowej części gminy Brzostek (w miejscowości Smarżowa), ma powierzchnię 38,01 ha, przedmiotem ochrony jest naturalne skupisko kłokoczki południowej oraz zbiorowisko żyznej buczyny karpackiej.

• • Rezerwat florystyczny ,,Słotwina” – Założony w 1987 r. położony w gminie Pilzno, na pograniczu Machowej i Podlesia Machowskiego, ma powierzchnię 3,30 ha, przedmiotem ochrony jest naturalne stanowisko pióropusznika strusiego (paproć).

• • Rezerwat torfowiskowy ,,Torfy” - Założony 1987 r. położony w gminie Czarna, ma powierzchnię 11,66 ha, przedmiotem ochrony jest stanowisko rosiczki okrągłolistnej oraz roślin związanych z biotopem torfowiska i boru bagiennego, również miejsca lęgowe i ostoje rzadkich gatunków ptactwa wodno - błotnego.

• W powiecie znajdują się następujące parki krajobrazowe:

• • Czarnorzecko – Strzyżowski Park Krajobrazowy

Utworzony w 1993 r. obejmuje swym zasięgiem część obszaru gminy Brzostek. Na terenie parku występuje wiele chronionych gatunków zwierząt (m.in. puchacze, orliki krzykliwe, rysie) i roślin (skrzyp olbrzymi, pokrzyk wilcza jagoda). W południowej części parku liczne formy skalne (jaskinie, piaskowcowe wychodnie skalne).

• • Park Krajobrazowy Pasma Brzanki

Utworzony w 1995 r. obejmuje swym zasięgiem południową część obszaru gminy Jodłowa. Jest to ciągnące się równoleżnikowo pasmo górskie. Posiada urozmaiconą rzeźbę terenu. Przykłady chronionych roślin: wawrzynek wilczełyko, paprotnik kolczysty, kłokoczka południowa.

• W powiecie znajdują się również inne pomniki przyrody:

• • Buk pospolity w mieście Dębica, ul. 23-go Sierpnia (obwód pnia 375 cm, wysokość 15 m).
  • Dąb szypułkowy w Stasiówce (obwód pnia 368 cm, wysokość 27 m, wiek około 250 lat).
  • Aleja dębowa w Żdżarach – najbardziej okazałe drzewo to 600 – letni dąb (obwód pnia 680 cm).
  • Jesion wyniosły w Braciejowej (obwód pnia 558 cm, wysokość 32 m).
  • Dąb szypułkowy w Januszkowicach (obwód pnia 1008 cm, wiek około 600 lat, wnętrze pnia jest niemal całkowicie puste – zostało wypalone przez pożar).

• W powiecie wytyczonych jest kilkanaście ścieżek przyrodniczych, spacerowych i tras edukacyjnych.

Historia

• Najstarszym miastem w powiecie dębickim jest Pilzno. Najwcześniejsze znane źródło pisane wymieniające nazwę osady Pilzno datowane jest na rok 1105. Jest to tzw. „Dokument Idziego” - opata cystersów w Tyńcu.

Korzystne położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych wiodących z Rusi Czerwonej i nizin węgierskich wymusiło szybki rozwój osady, przekształcając ją w ważny węzeł handlowy do tego stopnia, że król Kazimierz Wielki w roku 1354 nadał jej magdeburskie prawo miejskie i obdarzył licznymi przywilejami.

• Pierwsze wzmianki o Dębicy pochodzą z 1293 roku, kiedy to osada z nadania księcia Leszka Czarnego trafiła w ręce zasłużonego w bojach rodu Gryfitów. Jego potomek Świętosław Gryfita w latach 1358-1372 przeprowadził lokację miasta Dębicy. W XV w. Dębica z okolicznymi wsiami wchodziła w skład sądowego powiatu pilzneńskiego w granicach województwa sandomierskiego. Na ten okres przypada dynamiczny rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej. Uzyskanie przez Polskę dostępu do morza umożliwiło szybki rozwój uprawy zboża, które dorzeczem Wisłoki spływało do Wisły.

W 1850 r. Dębica stała się siedzibą powiatu sądowego. W 1867 znalazła się w powiecie sądowym z siedzibą w Pilźnie, a później w powiecie ropczyckim.

W 1856 r. do Dębicy dotarła z Krakowa linia kolei żelaznej, co stało się ważnym czynnikiem rozwoju ziemi dębickiej.

• W 1367 r. opat tyniecki Jan zezwolił Jakubowi synowi Stefana na przeprowadzenie lokacji miejskiej Brzostku. Podobny przywilej otrzymał w 1394 r. od Władysława Jagiełły Stanisław z Saspolina. Król zezwolił na założenie miasta zwanego Małym Brzostkiem położonego w sąsiedztwie miasta opackiego (w okresie późniejszym Mały Brzostek stał się przedmieściem, a w XVIII w. osobną wioską nazwaną Nawsiem).

W 1772 r. po dokonaniu I rozbioru Polski ziemie powiatu pilzneńskiego znalazły się pod zaborem austriackim w ramach Królestwa Galicji. W pierwszych latach zaboru wybudowano ważny trakt cesarski od Bielska poprzez Pilzno, Dębicę i dalej do Lwowa.

Dynamiczny rozwój gospodarczy ziemi dębickiej zadecydował o tym, iż w 1935 r. Dębica stała się siedzibą władz powiatowych (wygrywając rywalizację z Ropczycami), obejmującą swym zasięgiem m.in. Ropczyce i Pilzno.

W 1934 r. Brzostek stał się gminą jednostkową wiejską. Utworzono wtedy także gminę Brzostek II obejmującą okoliczne wioski. W 1954 r. została zlikwidowana gmina Brzostek I.

Pomyślny i szybki rozwój gospodarczy regionu w dwudziestoleciu międzywojennym kontynuowany był również po zakończeniu II wojny światowej. Do 1955 r. istniał duży powiat dębicki, który tegoż roku podzielono na dwa mniejsze: dębicki i ropczycki. Do 31 maja 1975 roku powiat dębicki obejmował 594 km² i mieszkało na jego terenie 77,8 tys. osób. W powiecie znajdowały się dwa miasta: Pilzno i Dębica oraz pięć gmin: Brzeźnica, Czarna, Dębica, Pilzno i Żyraków.

Gospodarka

Za czasów II Rzeczypospolitej po okresie zniszczeń wojennych oraz po przeszło 100 latach braku kontaktów handlowych Galicji z pozostałymi prowincjami kraju przystąpiono do procesu uprzemysłowienia regionu. W 1925 roku utworzono przetwórnię mięsa (dzisiejsze Zakłady Mięsne Dębica S.A.), która dała pracę 200 osobom. Uruchomiono też kilka małych cegielni i tartaków.

Jednak prawdziwą rewolucją okazała się budowa przez władze Centralnego Okręgu Przemysłowego. W ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego powstała wytwórnia kauczuku (Zakłady Chemiczne Dębica SA – kauczuk butadienowy sodowy, obecnie Tikkurilla Beckers-Polifarb Dębica) wytwórnia opon Fabryka Gum Jezdnych, której założycielem i pierwszym dyrektorem był mjr Stefan Dwornik[9][10] (potem Stomil, Firma Oponiarska „Dębica”, Dębica SA) oraz fabryka chemiczna w pobliskim Pustkowie Osiedlu. Najbardziej dynamiczny rozwój gospodarczy przypada na okres powojenny – miasto stało się ważnym ośrodkiem przemysłowym w skali regionalnej.

Przemysł zmienił oblicze miasta i przyśpieszył jego rozwój. W 1937 r. zlikwidowano powiat ropczycki i utworzono dębicki. W 1939 r. liczba mieszańców przekroczyła 10 000.

Przeważającą część powierzchni powiatu dębickiego zajmują użytki rolne (64%), co określa podstawowy dział gospodarki powiatu jako rolniczy. Tereny wiejskie zamieszkuje 60% ogółu mieszkańców powiatu. 80,6% gospodarstw posiada powierzchnię mieszczącą się w przedziale 1,01 - 4,99 ha. Przeciętna powierzchnia jednego gospodarstwa kształtuje się na poziomie 3,5 ha.

Żyzne gleby oraz dobrze zachowane środowisko naturalne stwarzają możliwości rozwoju różnorodnej produkcji rolnej, a w szczególności „zdrowej żywności”.

Dojazd

Samolotem

Powiat nie posiada komunikacji lotniczej. Najbliższe lotnisko znajduje się w oddalonej o około 50 km Jasionce k/Rzeszowa.

Koleją

Przez teren powiatu przebiega również magistrala kolejowa Kraków – Rzeszów – Medyka.

Samochodem

Przez teren powiatu przebiega autostrada A4 (międzynarodowa droga E40), droga krajowa nr 94, droga krajowa nr 73, oraz droga wojewódzka nr 985.

Regiony

W skład powiatu wchodzą:

Gminy miejskie

• Dębica

Gminy miejsko-wiejskie

• Brzostek
• Pilzno

Gminy wiejskie

• Czarna
• Dębica
• Jodłowa
• Żyraków

Miasta

• Brzostek
• Dębica
• Pilzno

Ciekawe miejsca

• Muzeum Regionalne w Dębicy – powstałe w 2003 roku, posiada ekspozycje wewnętrzne (m.in. ,,Dębica i okolice w początkach państwa polskiego”, ,,Dębica i jej mieszkańcy od 1358 do 1939”) oraz zewnętrzną ekspozycję militariów (czołgi, helikopter, samolot, rakiety przeciwlotnicze).www.muzeumdebica.pl
• Muzeum Lalek – Główna siedziba: Pilzno, ul. Grodzka 24 - Oddział w Lipinach (obok ,,Gospody u Wiedźmy”), Lipiny 228. Muzea prezentują wystawy lalek. Specjalnością muzeum jest wytwarzanie lalek w strojach regionalnych oraz aranżacja wystaw nawiązujących do legendy i wątków z historii Polski. www.muzeumlalek.pl
• Zabytki
• Gmina Brzostek

- dwory szlacheckie w Kleciach (I poł. XIX w.), Przeczycy (koniec XIX w.), Smarżowej (koniec XIX w.) i Zawadce Brzosteckiej (koniec XVIII w.),

- ruiny dworu w Januszkowicach i Siedliskach Bogusz,

- kamieniczki mieszczańskie z XVIII w. na rynku w Brzostku,

- murowana karczma z końca XVIII w. w Brzostku,

• Gmina Czarna

- dwór - pałac w Przyborowie z 1918 roku wg projektu Stanisława Witkiewicza w stylu zakopiańskim wraz z parkiem o pow. 14,2 ha,

- dworek myśliwski i park podworski z XIX w. w Chotowej-Słupie,

- kościół św. Piotra i Pawła z XVIII w. w Starej Jastrząbce.

• Gmina Dębica

- Sanktuarium Matki Boskiej Zawadzkiej, kościół Narodzenia NMP zbudowany w XVII w.,

- XVIII-wieczna karczma w Zawadzie,

• Gmina Pilzno

- kościół gotycki św. Jana Chrzciciela z XIV w. w Pilźnie,

- klasztor klasycystyczny z 1848 r. O. Karmelitów w Pilźnie,

- kamieniczki w rynku z I poł. XIX w. w Pilźnie,

- dwór z XVIII w. w Parkoszu,

• Gmina Żyraków

- dwór w Korzeniowie z XVIII w.,

- ruiny dworu Łubieńskich w Zasowie z XVIII w.,

• Miasto Dębica

- kościół św. Jadwigi z XVI w. przebudowany w latach 1558-1650 i 1705-1721, restaurowany w latach 1978-1980,

- synagoga z drugiej połowy XVIII w. przebudowana i adaptowana jako obiekt handlowy ok. 1960 r.,

- dwór na przedmieściu Wolica z drugiej poł. XIX w.,

- park dworski z pierwszej połowy XIX w.

• W powiecie wytyczono kilkanaście szlaków turystycznych pieszych, rowerowych, konnych, i szlaków tematycznych m.in. Szlak Architektury Drewnianej.

Linki zewnętrzne

- Cmentarze wojskowe I wojny światowej - http://www.galicyjskiecmentarze.w.interia.pl, http://www.cmentarze.1wojna.pl, http://www.cmentarze.gorlice.net.pl

- Cmentarze żydowskie w Polsce - http://www.kirkuty.xip.pl

- Mała architektura sakralna oraz obiekty historyczne w powiecie dębickim - http://www.kapliczkikrzyze.w.interia.pl

- Poligon SS w Pustkowie - http://www.pustkow.republika.pl

- Rezerwaty województwa podkarpackiego - http://www.rezerwaty-podkarpackie.pl

- Zabytkowe kościoły diecezji tarnowskiej - http://www.tarnowskie.koscioly.sl.pl

Strona internetowa: http://www.debicki.bip.podkarpackie.eu/