Malbork

Malbork
Herb
Mapa
Informacje
Państwo	Polska
Region	Województwo pomorskie
Powierzchnia	17,15 km²
Ludność	38 179
Nr kierunkowy	(+48) 55
Kod pocztowy	82-200 à 82-210
Strona internetowa

Malbork – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim nad Nogatem. Stolica powiatu malborskiego.

Charakterystyka

Położenie geograficzne: 54°02'08.1"N 19°01'55.5"E.

Historia

Ślady osadnictwa w miejscu dzisiejszego Malborka datowane są na młodszą epokę kamienia. Intensywniejsze zasiedlenie nastąpiło w X wieku, gdy zbudowano niewielki gród w Malborku-Wielbarku. Po odzyskaniu Pomorza Wschodniego przez księcia Kazimierza Odnowiciela, z jego inicjatywy w XI wieku w pobliżu dzisiejszego Malborka zbudowano duży gród w Węgrach, przy którym rozwinął się największy na tym obszarze ośrodek handlowo-gospodarczy. W czasach panowania Bolesława Śmiałego Pomorze Wschodnie zostało utracone przez Polskę, a okoliczne ziemie znalazły się pod kontrolą lokalnych władców pomorskich. W połowie XII wieku gród w Węgrach został zniszczony przez plemiona pruskie i przestał istnieć, jednak część terenów położonych nad Nogatem została odzyskana przez książąt pomorskich. Za ich sprawą na prawym brzegu Nogatu powstał gród Zantyr. Na skutek polityki Sambora, jednego z dwóch braci księcia Świętopełka, Zantyr podarowano Zakonowi Krzyżackiemu w 1250. Około 1274 Krzyżacy zaczęli wznosić, częściowo z materiałów uzyskanych z rozbiórki starych zabudowań klasztornych grodu w Zantyrze, silnie ufortyfikowany zamek w dolnym biegu Nogatu. Budowany zamek i otaczające go miasto nazwano Marienburg, czyli gród Marii, od imienia patronki Zakonu. W 1280 do zamku przeniesiono konwent zakonu z Zantyru.

Wraz z zamkiem powstawała osada, która w 1286 otrzymała prawa miejskie chełmińskie.

Na wysoczyźnie górującej nad rzeką, na południe od terenów zamkowych, wytyczono działki dla osiedleńców. Późniejsza zabudowa ciągnęła się wzdłuż jednej ulicy, rozszerzającej się w połowie, tworząc w ten sposób rynek (szerokości ok. 30 m, a długości ok. 300 m). Domy o konstrukcji szkieletowej z podcieniami ustawiono szczytami w jego stronę. Jedna pierzeja, wschodnia, nosiła nazwę Wysokich Podcieni, zachodnia – Niskich Podcieni. Równolegle do rynku biegły ulice: na zachodzie – Schuhgasse, gdyż prowadziła do bramy nazywanej od czasów oblężeń szwedzkich Bramą Szewską, na wschodzie – Kratzhammer i Neustadt (wytyczone po 1380).

W północno-zachodniej części miasta usytuowana była fara pod wezwaniem św. Jana. Następnym ważnym obiektem był ratusz. Prawdziwa perła gotyckiej architektury municypalnej. Pierwsza wzmianka o malborskim ratuszu brzmiąca „auff dem Rathuze von der Stadt” (na ratuszu miejskim) pochodzi z 1365 roku.

Ratusz w Malborku w 1903 roku

Początkowo miasto posiadało niezbyt wysokie mury spięte basztami i wieżami bramnymi: Mariacką, czyli Sztumską, Garncarską (zwaną też Św. Ducha lub Elbląską) i Szewską. Od strony rzeki mury i wał wzmocniono skarpami. Od systemu obronnego zamku miasto oddzielała fosa i mur oporowy zapobiegający osuwaniu się ziemi. Zakaz stawiania z tej strony muru obronnego, wydany przez komtura, spowodowany był zamiarem roztoczenia całkowitej kontroli nad miastem, co znalazło swoje potwierdzenie w czasie późniejszej wojny trzynastoletniej i w czasie najazdów szwedzkich w XVII wieku. W latach 1352–1383 mury obronne miasta podwyższono, a w ciągu wschodnim wzmocniono je dodatkowo siedmioma basztami trójbocznymi, otwartymi od strony miasta.

Osadnicy napływali tu przez trzy ćwierćwiecza XIV wieku i stopniowo ich napływ ustawał. Miasto zyskało charakter rzemieślniczo-handlowy i rolniczy. Miasto rozwijało się dzięki dogodnemu połączeniu drogami wodnymi z Wisłą i Nogatem do Chełmna, Grudziądza, Torunia i Elbląga, a także do potężnego Gdańska. Malbork w XIV wieku był miastem średniej wielkości pod względem obszaru, jaki zajmował, jak zabudowy i gospodarki. Handlowano tu zbożem, drewnem, skórami, końmi i winem. Rozwijały się cechy piekarzy i rzeźników, dobre zaś warunki uprawy wynikały z doskonałej gleby i w miarę łagodnego klimatu, jaki panował w delcie Wisły i Nogatu.

Społecznością miejską rządziła siedmio-ośmioosobowa rada, na której czele stał burmistrz. W skład rady wchodził kompan, czyli zastępca burmistrza, a od 1416 zarządca skarbu (kamlarz). Naczelnikiem sądu był sołtys, który wraz z zastępcą przewodniczył dziesięcioosobowej ławie. W mieście było wówczas około 85 domów i 89 budynków gospodarczych.

Życie codzienne w tym czasie nie odbiegało od życia w innych podobnych miastach. W razie niebezpieczeństwa mieszczanom wydawano broń i zbroje z arsenału mieszczącego się w ratuszu. Każdy z członków cechów znał obowiązki obrony murów i baszt w razie oblężenia. Poddani księcia Władysława I, poddali Malbork dopiero we wrześniu 1309. W celu uprawomocnienia swojego postępowania Krzyżacy wykupili we wrześniu swoje wątpliwe prawa do dzielnicy od Brandenburczyków. Zabór Pomorza Gdańskiego umożliwił wielkiemu mistrzowi Zakonu Krzyżackiego ostateczne przeniesienie stolicy z Wenecji do Malborka.

W latach 1309–1457 Malbork był siedzibą wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego i stolicą państwa zakonnego.

W roku 1365 na zamku w Malborku przez trzy dni gościł król Kazimierz III Wielki (jako pierwszy władca polski), który był podejmowany przez wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode.

Zamek Malborski od strony Nogatu

W latach 1466–1772 Malbork był stolicą województwa malborskiego I Rzeczypospolitej. Po I rozbiorze Polski, jesienią 1772 do Malborka wkroczyły wojska pruskie, a polski wojewoda Michał Czapski i jego administracja zostały usunięte. Malbork w 1773 włączono do nowo utworzonej prowincji Prusy Zachodnie ze stolicą w Gdańsku. Po 1919 Malbork wszedł w skład Rejencji zachodniopruskiej, a w latach 1939–1945 do Rejencji kwidzyńskiej Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie.

13 września 1872 r. wmurowano kamień węgielny, a 3 października 1877 na podzamczu odsłonięto pomnik króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego, będący dziełem Rudolfa Siemeringa z Berlina. Przedstawiał on stojącego na cokole i wspartego na laseczce króla, poniżej którego umieszczono figury wielkich mistrzów Hermana von Salza, Zygfryda von Feuchtwangen, Winrycha von Kniprode oraz Albrechta von Brandenburg-Ansbach. Po II wojnie światowej pomnik został zniszczony, a figury wielkich mistrzów przeniesione na zamek. W l. 1875-1876 przy ob. ul. Jagiellońskiej powstało Królewskie Seminarium Nauczycielskie, a w 1910 kościół baptystów. W 1893 przy pl. Słowiańskim rozpoczęto wznoszenie starostwa, a w 1905 powstała tam wieża ciśnień. Rosnący prestiż tej części miasta spowodował zaprzestanie w 1913 organizowania w tym miejscu odbywających się od 1878 targów końskich. W 1866 przy obecnej ul. 17 Marca powstało Gimnazjum Królewskie, w 1874 szkoła dla dziewcząt im. Luizy Pruskiej, w l. 1891-1893 neogotycki budynek poczty z wysmukłą, zwieńczoną balkonem i ażurowym hełmem wieżą z zegarem od ul. Garbarskiej, w l. 1897-1899 malborska synagoga (spalona w 1938), a w l. 1902-1906 koszary 152 pułku piechoty z odsłoniętym w 1925 pomnikiem poległych w I wojnie światowej. W l. 1906-1907 przy ul. Reymonta powstała kaplica o cechach neogotyckich.

26 lipca 1899 i 6 grudnia 1902 roku w Malborku doszło do dwóch pożarów, w wyniku których zniszczeniu uległo Stare Miasto. W pierwszym z nich, który wybuchł w zakładzie rzeźnickim Brünlingera przy Wysokich Podcieniach, spłonęło 17 kamienic podcieniowych w zachodniej pierzei rynku oraz 32 spichlerze nad Nogatem, a także dach ratusza, w wyniku czego dach nad głową straciło 200 osób, a straty sięgnęły 2 mln marek. Drugi pożar pochłonął 5 kamienic, a akcję ratowniczą utrudniały 22-stopniowe mrozy. Zniszczeń dopełnił huragan w święta Bożego Narodzenia 25/26 grudnia 1902 roku.

W latach 1911-1917 na północ od zamku powstał Park Miejski, na skraju którego w 1924 odsłonięto Heldenhain (pol. Gaj Bohaterów) – wykonany w formie megalitycznego kręgu pomnik żołnierzy z powiatów elbląskiego, malborskiego i sztumskiego, poległych w I wojnie światowej. W 1920 zaniechano organizowania targów na Rynku, a w 1926 zagospodarowano bulwar nad Nogatem. W latach 1927-1929 przy obecnym placu Słowiańskim powstał Nowy Ratusz mieszczący również bibliotekę, miejską kasę oszczędności oraz szkołę handlową.

W 1945 roku po walkach trwających od 26 stycznia do 17 marca miasto zostało opanowane przez jednostki 2 armii uderzeniowej 2 Frontu Białoruskiego. Podczas walk zginęło 529 czerwonoarmistów.

Ulica Tadeusza Kościuszki, ob. reprezentacyjna ulica miasta

W wyniku walk o miasto Armii Czerwonej i Wermachtu, zniszczeniu uległo 80% substancji budowlanej Malborka. 9 marca 1945 wysadzono w powietrze mosty na Nogacie. Miasto zostało włączone do Polski. Ocalała ludność niemiecka została wysiedlona podczas akcji zimowej, pierwszymi transportami z 5 stycznia 1947. Od 28 czerwca 1947 zaczęły napływać na teren powiatu malborskiego transporty wznowionej akcji osiedleńczej ludności teraźniejszej Ukrainy.

Po wojnie stopniowe usuwanie szkód wojennych sprowadzało się do systematycznego wyburzania pozostałości zabudowy malborskiego Starego Miasta. Odzyskaną cegłę oddawano na odbudowę Warszawy. Jedynymi reliktami gotyckiego miasta pozostały kościół farny, ratusz, dwie bramy miejskie i fragmenty murów obronnych. Obecnie stare miasto Malborka zajmuje osiedle czteropiętrowych bloków o luźnej zabudowie. Zachowano jednak orientacyjny układ średniowiecznych ulic z długim rynkiem i ulicami gospodarczymi, odrestaurowano ratusz, kościół św. Jana, dwie wieże bramne, fragmenty murów obronnych i gotyckie mury szkoły. Równocześnie w mieście powstawał przemysł, pracowała duża cukrownia, roszarnia lnu, mleczarnia, wybudowano fabrykę makaronu, drukarnię i zakłady elektrotechniczne produkujące wentylatory.

W 1960 założono starannie zakomponowany cmentarz żołnierzy brytyjskich, poległych w obydwu wojnach światowych.

28 października 2008 podczas prac budowlanych odkryto grób masowy 2116 osób, prawdopodobnie mieszkańców miasta, którzy nie posłuchali rozkazu ewakuacji. Ponieśli oni najprawdopodobniej śmierć podczas walk w mieście oraz podczas oblężenia miasta z rąk Armii Czerwonej lub wskutek chorób i chłodu. 100 osób, sądząc po śladach na czaszkach, zostało zastrzelonych.

We wrześniu 2014 rozpoczęto rekonstrukcję zniszczonej w 1945 8-metrowej Madonny z Dzieciątkiem, którą odsłonięto 14 kwietnia 2016. Posąg ten od XIV wieku znajdował się we wnęce elewacji zewnętrznej kościoła zamkowego, stając się symbolem zakonu krzyżackiego i zamku. Do odtworzenia mozaiki, która pokrywa figurę, użyto około 300-350 tysięcy kostek (tzw. tessery). Kostki wykonane zostały z dwóch rodzajów szkła: weneckiego, które jest barwione w masie oraz szkła, w którym zatopiono płatki złota.

Dojazd

Samolotem

Najbliższy port lotniczy znajduje się w Gdańsku.

Koleją

Znajduje się tu stacja kolejowa. Bezpośrednie połączenie z Gdańskiem i Warszawą oraz ruch lokalny. Ze względu na to że PKP Intercity jest sponsorem 3-dniowej imprezy rekonstrukcji Oblężenia Malborka, zatrzymuje się tutaj Pendolino z Krakowa do Gdańska.

Samochodem

Malbork jest ważnym węzłem drogowym.

Komunikacja

Mały dziedziniec na zamku

Warto zobaczyć

• Największy zamek krzyżacki w Europie, największy zamek (ogólnie) w Polsce;
• Gotycki kościół św. Jana Chrzciciela z 1523 roku;
• Gotycki ratusz z 1380 roku;
• Bramę Sztumską (Mariacką) z XIV wieku;
• Basztę św. Ducha z XIV wieku;
• Słynną fontannę malborską;
• Wieżę ciśnień.

Zamek krzyżacki od północnego zachodu

Oblężenie Malborka

Co roku zazwyczaj w trzeci weekend Lipca odbywa się duża, 3 dniowa impreza (rekonstrukcja historyczna) upamiętniająca Oblężenie Malborka z 1410 roku.

Najbliższe okolice

• Stogi, oddalone o około 4,6 km od Malborka, w nich cmentarz mennonicki,
• Nowy Staw, oddalony o około 10 km, w nim:
  • Gotycka, XV kolegiata św. Mateusza Apostoła z barokowym wyposażeniem,
  • Kościół ewangelicki, obecnie Galeria Żuławska.

Praca

Kościół św. Jana Chrzciciela

Słynna fontanna malborska

Wieża ciśnień

Flaga miasta Malbork

Kawiarnie i restauracje

Na zamku znajdują się trzy restauracje: Karczma Wielkiego Mistrza, Restauracja Piwniczka oraz Restauracja Gothic Café (jedzenie smaczne, ekskluzywne, podawane w dużych porcjach, niestety drogie).

Oprócz tego:

• Bistro na Fali,
• Restauracja Lancelot,
• Restauracja McDonald's,
• Restauracja Pizzeria Rotatoria Café
• Pizzeria Da Grasso,
• Restauracja Grota Malbork,
• Bar & Restauracja "Bis",
• Restauracja Patrzałkowie,
• Restauracja & Club Panorama,
• Pizzeria Castello,
• Restauracja Edmar.

Noclegi

• Hotel Edmar
• Grot Hotel
• Hotel Piast
• Stary Malbork Hotel
• Hotel Dedal

---