Wyżyna Wieluńska

Wyżyna Wieluńska – mezoregion fizycznogeograficzny leżący w południowej Polsce. Rozciąga się pomiędzy Wieluniem a Częstochową. Zajmuje powierzchnię 1443 km². Położony jest na wysokości od 220 do 280 m n.p.m.. Najwyższe wzniesienia osiągają wysokość około 300 m n.p.m. ( Miętna – 303,8 m n.p.m. i Dębowa Góra – 284,6 m n.p.m.). Kraina w północnej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, w granicach administracyjnych powiatu wieluńskiego i pajęczańskiego województwa łódzkiego oraz powiatu kłobuckiego województwa śląskiego. Stanowi część płyty górnojurajskiej. Zbudowana jest przede wszystkim z wapieni górnej jury (zawierających skamieniałości bogatej fauny jurajskich mórz), a także ze skał jury środkowej i górnego triasu. Skały jurajskie podlegające krasowieniu przykryte są cienką warstwą osadów lodowcowych, powstałych w okresie zlodowacenia środkowopolskiego stadiału warty. Skały podłoża tylko miejscami odsłaniają się spod osadów czwartorzędowych. Najwyższymi wzniesieniami są wzgórza morenowe i kemy. Charakterystyczne dla tego obszaru, jak i dla wszystkich obszarów zbudowanych ze skał węglanowych, są formy krasowe, przejawiające się tutaj w postaci lejów i szczelin w podłożu.
Wyżynę przecinają doliny rzeczne, w tym trzykrotnie dolina Warty, a także Liswarty i jej dopływów: Czarnej Okszy, Białej Okszy i wielu mniejszych cieków wodnych.
Głównym elementem krajobrazu jest dolina Warty, która po dotarciu do obszaru regionu zmienia kierunek na równoleżnikowy, by w okolicy Załęcza gwałtownie skręcić na północ. Warta tworzy tu trzy przełomy: Działoszyński, Krzeczowski i Załęczański. Jej bieg wyznaczają zarówno podłoże tektoniczne, jak i dawny szlak odpływu wód z lodowca warciańskiego.
Kolejnym etapem kształtowania urozmaiconego krajobrazu była akumulacja, a później olbrzymia erozja pod koniec plejstocenu, która spowodowała gwałtowne wcięcie Warty i w wielu miejscach odsłoniły się skały jurajskie.
Na Wyżynie występuje znaczna liczba obiektów przyrody nieożywionej. Są to zarówno przykłady form terenu, jak i różne rodzaje skał oraz skamieniałości. Kulminacje tworzą ostańce: Góra Zelce, św. Genowefy, Buki, Draby. Popękane podłoże wapienne i warstwy wodonośne osadów czwartorzędowych powodują wypływ wody (źródła: Granatowe, św. Floriana, Objawienie). Charakterystyczna jest różnorodność odsłonięć skał osadowych. Tylko w okolicy Widoradza występują iły z triasu, wszystkie pozostałe miejsca wyżyny związane są ze skałami jurajskimi. Są one skoncentrowane w dwóch obszarach. Pierwszy obejmuje okolice Wielunia, gdzie występują piaskowce i zlepieńce (Olewin), iły, piaskowce i sferosyderyty (ze skamieniałościami m.in. małżów, belemnitów i amonitów w dawnej cegielni w Krzyworzece), wapienie piaszczyste (nieczynne kamieniołomy w Wieluniu). Drugi obszar to okolice Działoszyna, gdzie dominują wapienie, w których powszechnie występują buły krzemienne z kryształkami kwarcu.
Lokalny wapień wykorzystuje się w przemyśle. Działa tu cementownia Warta.
Bogactwo przyrody chronione jest w Załęczańskim Parku Krajobrazowym. Bardzo interesujący jest rezerwat geologiczny Węże.