Afryka: Różnice pomiędzy wersjami
Usunięta treść Dodana treść
Drobne przeredagowanie |
Poszerzenie |
||
Linia 1:
{{Top-banner}}
[[Plik:Africa on the globe (grey).svg|thumb|upright=1.2|Afryka]]
'''Afryka''' – drugi największy kontynent świata otoczony wodami Morza Śródziemnego, Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Indyjskiego, graniczący poprzez Kanał Sueski w [[Egipt|Egipcie]] z [[Azja|Azją]], a poprzez Cieśninę
Afryka jest zróżnicowana krajobrazowo i kulturowo, uznawana za region egzotyczny, „Czarny Ląd”. Przyciąga turystów historycznymi budowlami dawnych cywilizacji ([[Afryka Północna]], [[Etiopia]], [[Zimbabwe]]), dziką przyrodą, krajobrazami. Tu znajduje się największa pustynia świata – Sahara,
== Charakterystyka ==
{{Mapframe |7|21|zoom=3|height=400|width=400}}
[[Plik:Zebra Botswana edit.jpg|mały|Zebry w [[Botswana|Botswanie]]]]
===Geografia===
Drugi pod względem wielkości kontynent (30,37 mln km²), zajmujący 1/5 wszystkich lądów na Ziemi. Przez Afrykę przechodzą południk 0°, obydwa zwrotniki i równik. Kontynent jest w większości wyżynny, z mniejszym udziałem przybrzeżnych nizin oraz gór. Najważniejsze masywy znajdują się wzdłuż Wielkiego Rowu Afrykańskiego na wschodzie kontynentu, góry Atlas na północnym-zachodzie i góry związane z Wielką Krawędzią (Góry Przylądkowe, Góry Smocze) na południu kontynentu będące pozostałością starszego rowu tektonicznego z czasów rozpadu superkontynentu Gondwany. Najwyższym szczytem jest Kibo (5895 m n.p.m.) w masywie Kilimandżaro. Poza tym pojedyncze masywy górskie, głównie pochodzenia wulkanicznego. Wyżyny Afryki dzieli się na wyższe, południowo-wschodnie i niższe północno-zachodnie.
===Historia===
W Afryce znajdują się 54 państwa i kilka terytoriów zależnych, które zamieszkuje łącznie około 1,1 mld ludzi, czyli 1/7 całej populacji Ziemi. Jest jednocześnie najsłabiej zurbanizowanym kontynentem (ok. 39%). Największe miasta pod względem liczby mieszkańców to [[Lagos]], [[Kair]], [[Kinszasa]], [[Aleksandria]], [[Casablanca]], [[Abidżan]], [[Chartum]] i [[Johannesburg]]. Największym państwem jest [[Algieria]] (2 381 740 km²), najludniejszym – [[Nigeria]] (132 mln), najgęściej zaludnionym – [[Mauritius]] (610 osób na km²); najmniejszym i najmniej ludnym – [[Seszele]] (455 km², 83 tys.), najrzadziej zaludnionym – [[Sahara Zachodnia]] (1 os./km², terytorium sporne ''de facto'' pod kontrolą Maroka). Ma najwyższy na świecie przyrost naturalny i najniższy średni wiek.▼
Kontynent posiada długą, skomplikowaną i w wielu aspektach słabo poznaną historię. Na terenie Etiopii znaleziono najstarsze szczątki ludzkie, a w RPA najstarsze ślady ''homo sapiens'' sięgające 200 tysięcy lat wstecz. Około 60 tys. lat temu człowiek rozumny opuścił kontynent Afrykański. Na przestrzeni dziejów w Afryce rozwinęły się liczne kultury i cywilizacje, takie jak Starożytny Egipt, Nubia, Aksum, Mali, Wielkie Zimbabwe, Kongo. Północna część kontynentu była związana przez tysiąclecia ze śródziemnomorskim kręgiem kulturowym i wywarła olbrzymi wpływ na dzieje świata. W XV wieku Portugalczycy zaczęli eksplorację wybrzeży kontynentu, zakładając pierwsze kolonie i faktorie handlowe. W jej ślady poszły później kolejne państwa Europejskie, jednak do połowy XIX wieku jedynie 5% Afryki zostało poddane kolonizacji europejskiej. Biali osadnicy w holenderskiej Kolonii Przylądkowej wokół Kapsztadu wykształcili z czasem poczucie afrykanerskiej odrębności etnicznej, co jest jedynym takim przypadkiem w Afryce. Ta pierwsza kolonizacja wywarła znaczący wpływ na kontynent ze względu na transatlantycki handel niewolnikami, w wyniku którego siłą przesiedlono kilkanaście milionów ludzi, rozwinęły się też państwa wyspecjalizowane w sprzedaży ludności niewolnej, takie jak Dahomej, czy Aszanti. Również Arabowie i w mniejszym stopniu Hindusi rozwinęli analogiczny handel niewolnikami.
Począwszy od lat 1880 szybko uprzemysłowiające się państwa Europejskie rozpoczęły „wyścig o Afrykę” i w ciągu trzech dekad Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Włochy, Portugalia, Belgia i Hiszpania opanowały kolejne 90% kontynentu. Jedynie Cesarstwo Etiopii było w stanie oprzeć się obcej inwazji i zostało uznane na arenie międzynarodowej. Liberia również zachowała niezależność, ale było to państwo założone przez Amerykanów, którzy osiedlali tam część byłych niewolników, a rola miejscowej ludności we władzy była marginalna. Kolonizacja europejska pod wieloma względami była tragiczna dla Afryki – zostały zaburzone rdzenne stosunki społeczne, etniczne, gospodarcze, ekonomia była podporządkowana interesom europejskim, a miejscowa ludność traktowana zazwyczaj jako prymitywna i gorsza.
Po II wojnie światowej nastąpiła dekolonizacja kontynentu. Obecnie w Afryce znajdują się 54 w pełni uznane niepodległe państwa, dwa państwa o statusie nieustalonym ([[Sahara Zachodnia]] i [[Somaliland]]) oraz kilka niedużych terytoriów zależnych. Niepodległość, z różnych przyczyn, nie spełniła pokładanych nadziei i do przełomu stuleci coraz większa część ludności ubożała. Liczne miejsca kontynentu cierpiały ze względu na wojny, epidemie, dyktatury, nieudolne zarządzanie, intrygi obcych mocarstw (gł. USA i ZSRR oraz byłych państw kolonialnych), wyzysk obcego kapitału. Począwszy od XXI wieku gospodarka wielu państw afrykańskich zaczęła się rozwijać w szybkim tempie, a sytuacja ludności zaczęła się stopniowo poprawiać. Mimo tego, w kilku krajach Afryki wciąż trwają wojny domowe, z których najwięcej ofiar w 2017 r. pochłonęły konflikty w Somalii, Libii, północnym Mali, Sudanie, północnej Nigerii, Egipcie, Republice Środkowoafrykańskiej, Sudanie Południowym, Demokratycznej Republice Konga.
===Demografia===
▲
=== Regiony ===
Linia 127 ⟶ 132:
== Dojazd ==
Najłatwiej dotrzeć drogą lotniczą. Drogą lądową można przekraczać granicę kontynentu przez [[Izrael]] do [[Egipt]]u (w Afryce znajdziemy się dopiero po przepłynięciu Kanału Sueskiego).
== Transport ==
Infrastruktura w wielu częściach Afryki jest słabo rozwinięta, lub zaniedbana, są jednak regiony z przyzwoitą siecią dróg i kolei. Najszybszym sposobem na przemieszczanie się na większe odległości jest samolot, a po regionach – samochód (często z napędem na cztery koła). W krajach Afryki Północnej, czy RPA dość dobrze działają koleje pasażerskie, pojedyncze połączenia istnieją także w innych
== Warto zobaczyć ==
|