Afryka: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
Ventic (dyskusja | edycje)
Drobne przeredagowanie
Ventic (dyskusja | edycje)
Poszerzenie
Linia 1:
{{Top-banner}}
[[Plik:Africa on the globe (grey).svg|thumb|upright=1.2|Afryka]]
'''Afryka''' – drugi największy kontynent świata otoczony wodami Morza Śródziemnego, Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Indyjskiego, graniczący poprzez Kanał Sueski w [[Egipt|Egipcie]] z [[Azja|Azją]], a poprzez Cieśninę GiblartarskąGibraltarską oddzielony od [[Europa|Europy]].
 
Afryka jest zróżnicowana krajobrazowo i kulturowo, uznawana za region egzotyczny, „Czarny Ląd”. Przyciąga turystów historycznymi budowlami dawnych cywilizacji ([[Afryka Północna]], [[Etiopia]], [[Zimbabwe]]), dziką przyrodą, krajobrazami. Tu znajduje się największa pustynia świata – Sahara, najdłuższączy rzekęnajdłuższa rzeka – Nil. Liczne parki narodowe i rezerwaty przyrody przyciągają miłośników fauny i flory. Atrakcyjność turystyczną kontynentu obniżają: względnie słabo rozwinięta infrastruktura, ubóstwo, konflikty, liczne stereotypy. W ostatnich dekadach sytuacja się jednak poprawia i wpływyniektóre zpaństwa turystykiposiada stanowiąstandard znaczącążycia częśći infrastrukturę zbliżoną do biedniejszej części Europy. Coraz szybciej rozwija się gospodarkiturystyka, szczególnie w [[Egipt|Egipcie]], [[Tunezja|Tunezji]], [[Maroko|Maroku]], [[Republika Południowej Afryki|Republice Południowej Afryki]], [[Kenia|Kenii]], [[Tanzania|Tanzanii]], [[Republika Zielonego Przylądka|Republice Zielonego Przylądka]], [[Botswana|Botswanie]], [[Namibia|Namibii]], czy [[Seszele|Seszelach]]. Również podległe Portugalii [[Madera]], Hiszpanii [[Wyspy Kanaryjskie]] i inFrancji [[Reunion]] zyskały na popularności.
 
== Charakterystyka ==
{{Mapframe |7|21|zoom=3|height=400|width=400}}
[[Plik:Zebra Botswana edit.jpg|mały|Zebry w [[Botswana|Botswanie]]]]
===Geografia===
Drugi pod względem wielkości kontynent (30,37 mln km²), zajmujący 1/5 wszystkich lądów na Ziemi, przez który przechodzą południk 0°, obydwa zwrotniki i równik.
Drugi pod względem wielkości kontynent (30,37 mln km²), zajmujący 1/5 wszystkich lądów na Ziemi. Przez Afrykę przechodzą południk 0°, obydwa zwrotniki i równik. Kontynent jest w większości wyżynny, z mniejszym udziałem przybrzeżnych nizin oraz gór. Najważniejsze masywy znajdują się wzdłuż Wielkiego Rowu Afrykańskiego na wschodzie kontynentu, góry Atlas na północnym-zachodzie i góry związane z Wielką Krawędzią (Góry Przylądkowe, Góry Smocze) na południu kontynentu będące pozostałością starszego rowu tektonicznego z czasów rozpadu superkontynentu Gondwany. Najwyższym szczytem jest Kibo (5895 m n.p.m.) w masywie Kilimandżaro. Poza tym pojedyncze masywy górskie, głównie pochodzenia wulkanicznego. Wyżyny Afryki dzieli się na wyższe, południowo-wschodnie i niższe północno-zachodnie.
 
===Historia===
W Afryce znajdują się 54 państwa i kilka terytoriów zależnych, które zamieszkuje łącznie około 1,1 mld ludzi, czyli 1/7 całej populacji Ziemi. Jest jednocześnie najsłabiej zurbanizowanym kontynentem (ok. 39%). Największe miasta pod względem liczby mieszkańców to [[Lagos]], [[Kair]], [[Kinszasa]], [[Aleksandria]], [[Casablanca]], [[Abidżan]], [[Chartum]] i [[Johannesburg]]. Największym państwem jest [[Algieria]] (2 381 740 km²), najludniejszym – [[Nigeria]] (132 mln), najgęściej zaludnionym – [[Mauritius]] (610 osób na km²); najmniejszym i najmniej ludnym – [[Seszele]] (455 km², 83 tys.), najrzadziej zaludnionym – [[Sahara Zachodnia]] (1 os./km², terytorium sporne ''de facto'' pod kontrolą Maroka). Ma najwyższy na świecie przyrost naturalny i najniższy średni wiek.
Kontynent posiada długą, skomplikowaną i w wielu aspektach słabo poznaną historię. Na terenie Etiopii znaleziono najstarsze szczątki ludzkie, a w RPA najstarsze ślady ''homo sapiens'' sięgające 200 tysięcy lat wstecz. Około 60 tys. lat temu człowiek rozumny opuścił kontynent Afrykański. Na przestrzeni dziejów w Afryce rozwinęły się liczne kultury i cywilizacje, takie jak Starożytny Egipt, Nubia, Aksum, Mali, Wielkie Zimbabwe, Kongo. Północna część kontynentu była związana przez tysiąclecia ze śródziemnomorskim kręgiem kulturowym i wywarła olbrzymi wpływ na dzieje świata. W XV wieku Portugalczycy zaczęli eksplorację wybrzeży kontynentu, zakładając pierwsze kolonie i faktorie handlowe. W jej ślady poszły później kolejne państwa Europejskie, jednak do połowy XIX wieku jedynie 5% Afryki zostało poddane kolonizacji europejskiej. Biali osadnicy w holenderskiej Kolonii Przylądkowej wokół Kapsztadu wykształcili z czasem poczucie afrykanerskiej odrębności etnicznej, co jest jedynym takim przypadkiem w Afryce. Ta pierwsza kolonizacja wywarła znaczący wpływ na kontynent ze względu na transatlantycki handel niewolnikami, w wyniku którego siłą przesiedlono kilkanaście milionów ludzi, rozwinęły się też państwa wyspecjalizowane w sprzedaży ludności niewolnej, takie jak Dahomej, czy Aszanti. Również Arabowie i w mniejszym stopniu Hindusi rozwinęli analogiczny handel niewolnikami.
 
Począwszy od lat 1880 szybko uprzemysłowiające się państwa Europejskie rozpoczęły „wyścig o Afrykę” i w ciągu trzech dekad Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Włochy, Portugalia, Belgia i Hiszpania opanowały kolejne 90% kontynentu. Jedynie Cesarstwo Etiopii było w stanie oprzeć się obcej inwazji i zostało uznane na arenie międzynarodowej. Liberia również zachowała niezależność, ale było to państwo założone przez Amerykanów, którzy osiedlali tam część byłych niewolników, a rola miejscowej ludności we władzy była marginalna. Kolonizacja europejska pod wieloma względami była tragiczna dla Afryki – zostały zaburzone rdzenne stosunki społeczne, etniczne, gospodarcze, ekonomia była podporządkowana interesom europejskim, a miejscowa ludność traktowana zazwyczaj jako prymitywna i gorsza.
Afryka to kontynent wielu problemów, kojarzony z biedą, klęskami suszy i głodu, a także z epidemią AIDS. Jest to jednocześnie najszybciej rozwijająca się część świata, a najlepiej rozwinięte kraje kontynentu dorównują infrastrukturą i zamożnością biedniejszym krajom Europy.
 
Po II wojnie światowej nastąpiła dekolonizacja kontynentu. Obecnie w Afryce znajdują się 54 w pełni uznane niepodległe państwa, dwa państwa o statusie nieustalonym ([[Sahara Zachodnia]] i [[Somaliland]]) oraz kilka niedużych terytoriów zależnych. Niepodległość, z różnych przyczyn, nie spełniła pokładanych nadziei i do przełomu stuleci coraz większa część ludności ubożała. Liczne miejsca kontynentu cierpiały ze względu na wojny, epidemie, dyktatury, nieudolne zarządzanie, intrygi obcych mocarstw (gł. USA i ZSRR oraz byłych państw kolonialnych), wyzysk obcego kapitału. Począwszy od XXI wieku gospodarka wielu państw afrykańskich zaczęła się rozwijać w szybkim tempie, a sytuacja ludności zaczęła się stopniowo poprawiać. Mimo tego, w kilku krajach Afryki wciąż trwają wojny domowe, z których najwięcej ofiar w 2017 r. pochłonęły konflikty w Somalii, Libii, północnym Mali, Sudanie, północnej Nigerii, Egipcie, Republice Środkowoafrykańskiej, Sudanie Południowym, Demokratycznej Republice Konga.
W kilku krajach Afryki wciąż trwają wojny domowe i różne konflikty zbrojne. Najgroźniejszymi punktami zapalnymi wciąż pozostają [[Darfur]] w [[Sudan]]ie, [[Sudan Południowy]], wschodnia część Demokratycznej Republiki Konga, [[Czad]], [[Wybrzeże Kości Słoniowej]], [[Somalia]], [[Zimbabwe]], północna część Nigerii i [[Libia]].
 
===Demografia===
WPaństwa Afryce znajdują się 54 państwa i kilka terytoriów zależnych, któreAfryki zamieszkuje łącznie około 1,1 mld ludzi, czyli 1/7 całej populacji Ziemi. Jest to jednocześnie najsłabiej zurbanizowanymzurbanizowany kontynentemkontynent (ok. 39%). Największe miasta pod względem liczby mieszkańców to [[Lagos]], [[Kair]], [[Kinszasa]], [[Aleksandria]], [[Casablanca]], [[Abidżan]], [[Chartum]] i [[Johannesburg]]. Największym państwem jest [[Algieria]] (2 381 740 km²), najludniejszym – [[Nigeria]] (132 mln), najgęściej zaludnionym – [[Mauritius]] (610 osób na km²); najmniejszym i najmniej ludnym – [[Seszele]] (455 km², 83 tys.), najrzadziej zaludnionym – [[Sahara Zachodnia]] (1 os./km², terytorium sporne ''de facto'' pod kontrolą Maroka). MaAfryka ma najwyższy na świecie przyrost naturalny i najniższy średni wiek.
 
=== Regiony ===
Linia 127 ⟶ 132:
 
== Dojazd ==
Najłatwiej dotrzeć drogą lotniczą. Drogą lądową można przekraczać granicę kontynentu przez [[Izrael]] do [[Egipt]]u (w Afryce znajdziemy się dopiero po przepłynięciu Kanału Sueskiego). OpuszczającMożna ląd możnateż przepłynąć przez Cieśninę Gibraltarską ([[Hiszpania]] – [[Maroko]])., Możnaa także dopłynąć też promem z [[Kreta|Krety]] do [[Libia|Libii]] lub z [[Włochy|włoskiej]] [[Sycylia|Sycylii]] do [[Tunezja|Tunezji]].
 
== Transport ==
Infrastruktura w wielu częściach Afryki jest słabo rozwinięta, lub zaniedbana, są jednak regiony z przyzwoitą siecią dróg i kolei. Najszybszym sposobem na przemieszczanie się na większe odległości jest samolot, a po regionach – samochód (często z napędem na cztery koła). W krajach Afryki Północnej, czy RPA dość dobrze działają koleje pasażerskie, pojedyncze połączenia istnieją także w innych krajachpaństwach. Popularnym środkiem transportu są taksówki zbiorowe i minibusy, choć w niektórych miastach istnieją sieci metra ([[Algier]], [[Kair]]), czy kolei miejskich ([[Addis Abeba]], [[Aleksandria]], [[Algier]], [[Johannesburg]], [[Kair]], [[KasablankaCasablanca]], [[Konstantyna]], [[Oran]], [[Rabat]], [[Tunis]], kolejne w budowie lub projekcie). W wielu państwach istnieją międzymiastowe połączenia autobusowe, choć ich jakość może być różna. W niektórych regionach istnieje rozwinięty transport rzeczny.
 
== Warto zobaczyć ==