Chiny: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian
Linia 16:
|strefa czasowa = UTC +8
}}
[[Plik:China CIA map.png|mały|upright=2.3|alt=|Mapa Chin]]
'''Chiny''', '''Chińska Republika Ludowa''' – państwo w [[Daleki Wschód|Azji Wschodniej]], obejmujące historyczne Chiny (bez [[Tajwan]]u) oraz [[Tybet]] i inne ziemie w [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]] zamieszkane w sumie przez 56 grup etnicznych.
 
== Charakterystyka ==
Chiny to najludniejsze państwo świata o populacji przekraczającej 1,3 mld osób. Pod względem powierzchni jest 4. na świecie, a pod względem wielkości gospodarki (PKB nominalny) – 3. (w 2007 r.), po [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] i [[Japonia|Japonii]] lub 2. (PKB realny) po Stanach Zjednoczonych.
[[Plik:Podział administracyjny.png|mały|Podział administracyjny Chin]]
 
=== Geografia ===
Większą część Chin stanowią wyżyny i góry. Niziny zajmują tylko 10% powierzchni kraju, przy czym duża ich część przypada na stepy i pustynie na północy kraju. W północno-wschodniej części kraju leży rozległa Nizina Mandżurska (pow. 350 tys. km²) otoczona górami. Na zachód od niziny ciągnie się Wielki Chingan (wysokość do 2029 m n.p.m.), na północ Mały Chingan i na wschód Góry Wschodniomandżurskie.
 
Wschodnią część Chin zajmują aluwialne równiny. Nizina Chińska o powierzchni 300 tys. km² leży w dolnym biegu Huang He i dorzeczu Huai He. Znajdują się tam również niziny środkowego i dolnego biegu Jangcy z dużą liczbą jezior.
 
W południowo-wschodniej części Chin leżą silnie zerodowane Góry Południowochińskie z wysokościami do 2120 m n.p.m.
 
Na północy kraju wznosi się Wyżyna Mongolska z pustynią Ałaszan oraz Wyżyna Ordos, do której na południu przylega Wyżyna Lessowa – największy w świecie obszar występowania lessów. Równoleżnikowe pasma górskie (głównie góry Qin Ling) oddzielają Wyżynę Lessową od Kotliny Syczuańskiejprzechodzącej na południu w Wyżynę Junnan-Kuejczou o charakterystycznej rzeźbie krasowej.
 
Południowo-zachodnią część kraju zajmuje najwyżej położona wyżyna na ziemi – Wyżyna Tybetańska (o wysokościach 4000–5000 m n.p.m.). Wyżynę te otaczają najwyższe pasma górskie świata – Karakorum (ze szczytem K2 sięgającym 8611 m n.p.m.) oraz Pamir (ze szczytem Kongur Shan o wysokości 7649 m n.p.m.) od zachodu i Himalaje (z najwyższym szczytem świata, Mount Everestem, sięgającym 8850 m n.p.m.) od południa. Północne obrzeże wyżyny stanowi system górski Kunlun (najwyższy szczyt to Muztag Feng 6973 m n.p.m.) obejmujący liczne pasma górskie (m.in. Ałtyn-Tag) rozdzielone tektonicznymi kotlinami m.in. Kotliną Cajdamską. Na wschodnim krańcu wyżyny ciągną się góry Hengduan Shan (ze szczytem Minya Konkao wysokości 7556 m n.p.m.) rozczłonkowane głębokimi dolinami rzek Saluin, Mekong i Jangcy.
 
W północno-zachodniej części kraju rozciąga się Sinciang, rozdzielony górami Tienszan na Kotlinę Dżungarską i Kotlinę Kaszgarską. W obrębie Kotliny Kaszgarskiej znajduje się pustynia Takla Makan i największa depresja Chin – Kotlina Turfańska, zniżająca się do 154 m p.p.m.
 
=== Klimat ===
Chiny leżą w zasięgu 3 stref klimatycznych: zwrotnikowej (południowe wybrzeża oraz wyspa Hajnan), podzwrotnikowej (zachodnia, środkowa i wschodnia część kraju) oraz umiarkowanej (północne i północno-wschodnie Chiny). Południowo-wschodnia i wschodnia część kraju ma klimat monsunowy z porą deszczową i suchą. W tej części Chin notuje się najwyższe opady wynoszące 700–1000 mm na wybrzeżu Morza Żółtego, 1500–2000 mm na krańcach południowo-wschodnich i 3000 mm na wyspie Hajnan. Średnia temperatura w styczniu jest tu zróżnicowana: –5 °C w Pekinie, +12 do +16 °C na wybrzeżu Morza Południowochińskiego, do +20 °C i powyżej na wyspach południowych. W lipcu temperatura na całym obszarze Chin wschodnich wynosi +25 do +30 °C. W północno-wschodniej części Chin średnia temperatura w styczniu wynosi –30 °C na północy do –10 °C na południu. W lipcu te temperatury wynoszą odpowiednio od +20 do +25 °C, a roczna suma opadów 250–1000 mm. Wewnętrzne i zachodnie obszary kraju mają klimat suchy i kontynentalny. Średnia temperatura w styczniu jest tu zróżnicowana i wynosi od –8 do –26 °C, a w lipcu waha się od +20 do +25 °C (w Kotlinie Kaszgarskiej powyżej +30 °C). Opady poniżej 250 mm. Wyżyna Tybetańska ma klimat chłodny i suchy ze względu na duże wzniesienie nad poziomem morza ze średnią temperaturą w lipcu poniżej +10 °C. Pora deszczowa na całym obszarze Chin występuje w lecie, z największymi opadami w lipcu i sierpniu. W lecie i jesienią do wybrzeży południowo-wschodnich docierają tajfuny z ulewnymi deszczami. Na suchych obszarach zachodu często występują burze pyłowe.
[[Plik:Shanghai Tower.jpg|mały|Wieżowce w [[Szanghaj|Szanghaju]]]]
[[Plik:View from Jingshan Park (6230253295).jpg|mały|Zakazane miasto w [[Pekin|Pekinie]]]]
 
=== Historia ===
Chińska Republika Ludowa została proklamowana 1 października 1949 roku przez Mao Zedonga po wygranej przez jego zwolenników wojnie domowej. Pokonani zwolennicy Kuomintangu i ich lider Czang Kaj-szek wycofali się na Tajwan gdzie utworzyli Republikę Chińską. Chińska Republika Ludowa objęła większość historycznych terenów Chin a jej granice zostały dodatkowo poszerzone w 1950 roku w wyniku interwencji w Tybecie. W polityce wewnętrznej na początku lat 50. przeprowadzono reformę rolną w wyniku której pośród 300 milionów chłopów rozdzielono 47 milionów hektarów ziemi, znacjonalizowanogłównie wartość zagraniczną, własność miejscowej burżuazji pozostała prywatna. W 1950 roku Chiny udzieliły wsparcia Korei Północnej i wysłały swoje wojska na wojnę koreańską. Na przełomie 1953 i 1954 roku opracowano założenia tzw. okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu w ramach której założono że w przeciągu 15-18 lat przeprowadzi się industrializację, kolektywizację i nacjonalizację. W 1954 roku wprowadzono nową konstytucję. W 1955 roku skrócono okres przejściowy i w ciągu roku skolektywizowano rolnictwo oraz przeprowadzono nacjonalizację. Polityka ta przyczyniła się do pogorszenia sytuacji gospodarczej i zmusiła władze do rewizji tego kursu. W 1961 roku zliberalizowano gospodarkę i wprowadzono politykę „regulacji”. Polityka ta doprowadziła do podziału w rządzie, zwolennicy „regulacji” skupili się wokół Deng Xiaopinga i Liu Shaoqi, natomiast przeciwnicy wokół Mao.
 
Na przełomie lat 50. i 60. nastąpił rozłam radziecko-chiński w wyniku którego Chiny popadły w długoletni konflikt z blokiem wschodnim. Także dotychczas dobre relacje z Indiami uległy pogorszeniu co poskutkowało siłowym zajęciem przez Chiny spornych obszarów północnego Kaszmiru (wojna chińsko-indyjska). W 1966 roku zwolennicy frakcji Mao w rządzie ogłosili rewolucję kulturalną w ramach której politykę regulacji potępiono a jej zwolenników odsunięto z rządu. W 1969 roku miał miejsce konflikt nad Ussuri w trakcie którego Chiny starły się z wojskiem ZSRR. Po 1971 (śmierć Lin Biao) Zhou Enlaipodjął pierwszą nieudaną próbę rezygnacji z części celów rewolucji kulturalnej która jak się okazało była w mniemaniu wielu porażką. Śmierć Mao w 1976 roku doprowadziła do usunięcia z partii frakcji „radykalnej” (banda czworga) i zwolenników rewolucji kulturalnej. Od 1977 roku do władzy stopniowo powracał Deng Xiaoping który następnie na wiele lat objął władzę w Chinach. Na początku lat 80. Hua Guofenga zastąpili liberalnie nastawienie Zhao Ziyang i Hu Yaobang. W ramach zmian politycznych potępiono rewolucję kulturalną, rehabilitowano osoby represjonowane w trakcie jej trwania, zliberalizowano gospodarkę i kontynuowano politykę „otwarcia na świat” (która została zapoczątkowana przez Mao u schyłku jego życia). W ramach reform dekolektywizowano rolnictwo, utworzono sektor prywatny i utworzono specjalne strefy ekonomiczne.
 
W ramach odprężenia międzynarodowego doszło do normalizacji stosunków z ZSRR oraz podtrzymano zapoczątkowane przez Mao kontakty ze Stanami Zjednoczonymi. Zahamowanie gospodarki doprowadziło w 1989 roku do protestu na placu Tian’anmen stłumionego przez armię. Po tym incydencie miejsce Zhao Ziyanga jako przywódcy rządzącej partii objął Jiang Zemin. Chiny kontynuują reformy gospodarcze i rozwijają relacje zagraniczne. Pod koniec lat 90. w skład ChRL weszły dotychczasowe kolonie państw zachodnich – Hongkong i Makau. Bardzo szybki wzrost gospodarczy doprowadził do tego, że w 2006 roku Chiny stały się trzecią pod względem wielkości gospodarką świata.
 
=== Polityka ===
Chińska Republika Ludowa to kraj konstytucyjnie socjalistyczny. Podobnie jak w innych krajach tzw. demokracji ludowej, faktyczną władzę pełni jedna partia – Komunistyczna Partia Chin. Jej ideologia, będąca jednocześnie naczelną ideologią państwową, oparta jest obecnie na pięciu filarach: marksizmie-leninizmie, maoizmie, teorii Deng Xiaopinga, zasadzie trzech reprezentacji Jiang Zemina oraz Koncepcji Naukowego Rozwoju Hu Jintao. Partia tworzy swoje struktury równoległe wobec stanowisk w administracji państwowej, mediach publicznych a także w państwowych przedsiębiorstwach. Regułą jest, że faktyczna władza spoczywa w ręku jej przedstawicieli. Najwyższym ciałem w partii jest Komitet Centralny KPCh, na czele którego stoi Biuro Polityczne Komitetu Centralnego KPCh, a jego kierownictwem jest z kolei siedmioosobowy Stały Komitet. Jego pracami kieruje obecnie Xi Jinping.
 
=== Gospodarka ===
Chiny są jednym z najzasobniejszych w surowce krajów świata. Zajmują 1. miejsce w świecie w wydobyciu węgla kamiennego z czego aż 25% pochodzi z prowincji Shanxi, gdzie głównym ośrodkiem wydobycia jest Datong. Inne ważne regiony wydobycia tego surowca występują w prowincjach: Hebei (Kajluańskie Zagłębie Węglowe), Heilongjiang i Liaoning (w Fushun znajduje się największa odkrywkowa kopalnia tego surowca na świecie).
 
W przemyśle przetwórczym Chin przeważa przemysł ciężki (około 40% wartości produkcji przemysłowej). Popularny jest również półrzemieślniczy charakter produkcji, oparty na tradycyjnych środkach produkcji.
 
Przemysł chemiczny oparty jest na bogatej bazie surowcowej i ma zróżnicowany profil produkcji. Największymi, wielobranżowymi ośrodkami tego przemysłu są Szanghaj, Tiencin i Nankin. Szybko zwiększa się produkcja nawozów sztucznych (główne ośrodki to: Nankin, Daqing i Shijiazhuang). Chiny zajmują 1. miejsce w świecie w produkcji nawozów azotowych i jedno z pierwszych miejsc w produkcji nawozów fosforowych. Rośnie rola produkcji tworzyw sztucznych. W związku z rosnącym wydobyciem ropy rozwija się przemysł rafineryjny. Główne ośrodki to Daqing, Yanshan, Fushun, Dalian i Szanghaj. Zdolność przerobowa chińskich rafinerii jest szacowana na około 100 milionów ton.
 
== Dojazd ==
Linia 110 ⟶ 136:
=== Obiekty z listy światowego dziedzictwa UNESCO ===
{{#lsth:Lista światowego dziedzictwa UNESCO|[[Chiny]]}}
 
[[Plik:Mandarin in China.png|mały|Występowanie języka mandaryńskiego]]
 
== Transport ==
 
== Język ==
Językiem urzędowym w Chinach jest chińskimandaryński, główna odmiana języka chińskiego.
 
== Zakupy ==
Linia 154 ⟶ 182:
E-mail: [Mailto:political@chinaembassy.org.pl political@chinaembassy.org.pl]
 
{{Zarys}}
{{Atrybucja}}
{{Jest w|Daleki_Wschód}}